Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

domus privata

  • 1 domus

        domus gen. ūs or (older) ī, locat. domī, rarely domō, domuī; dat. domuī or domō; abl. domō, rarely domū; plur nom. domūs; gen. (rare) domōrum or domuum; dat. and abl. domibus, f    [1 DOM-], a house, dwelling-house, building, mansion, palace: Caesaris: te pater domu suā eiecit: theatrum coniunctum domui, Cs.: Ponendae domo area, H.: paries domui communis utrique, O.: tecta domorum, V.: ad praetoris domum ferre: in domos atque in tecta refugiebant, L.: ex illā domo emigrabat: in domo suā facere mysteria, N.— A home, dwelling, abode, residence: una domus erat: cum Romae domus eius, uxor, liberi essent: adulescentiae prima: in privatā domo furtum.— In gen., a building, edifice, structure, abode (poet.): labor ille domūs, the Labyrinth, V.: Ostia domūs, grotto, V.: aperite domos, caves (of the winds), O.: silex... nidis domus opportuna, site, V.: animae novis domibus vivunt, i. e. bodies, O.— A household, family, house: unast domus, T.: domus te nostra tota salutat: felix: in singulis domibus factiones, Cs.: multae lugubres domūs, L.: Tota domus duo sunt, O.: Stat fortuna domūs, V.: Cecropia, H.— Adverbial uses, locat., domi, at home, in the house: Nuptias domi adparari, T.: includit se: manet: apud me ponere: Est mihi pater, V.: domi suae deversari: id domi tuae est: domi Caesaris deprehensus.—Form domo (rare): domo se tenuit, N.— Acc, home, homewards, to the house: Abi domum, T.: viros domum venisse: domum reditus erat eius modi: Ite domum saturae, V.: domum meam venire: nuntiat domum fili: cum omnes domos omnium concursent: ut suas quisque abirent domos, L.— Abl, from home, out of the house: me in Capitolium domo ferre: exire domo meā.— Fig., a native country, own city, home, abode: hic quaerite Troiam, Hic domus est vobis, V.: Hic domus, haec patria est, V.—Of a school or sect: remigrare in domum veterem: plurimum domi atque in reliquā Galliā posse, Cs.: homo virtute domi suae princeps: belli domique, in war and peace, S.: domi militiaeque, at home and in the field: nullum factum aut militiae aut domi: imperia domum ad senatum renuntiare: (reditus) prius in Galliam quam domum: (Galli) ut domo Emigrent, Cs.: legatus domo missus: Qui genus? unde domo? V.: Domi habuit unde disceret, at hand, T.: id quidem domi est.
    * * *
    I
    house, building; home, household; (N 4 1, older N 2 1)
    II
    house, building; home, household; (N 4 1, older N 2 1)

    Latin-English dictionary > domus

  • 2 Privatangelegenheit

    Privatangelegenheit, res privata od. domestica od. domestica et privata. – in Pr., rei privatae causā (z.B. Samum venire); utilitate privatā (im Privatinteresse, z.B. advenire). – Privataudienz; z.B. jmdm. eine Pr. geben, ad secretum sermonem alqm sevocare: jmd. um eine Pr. bitten, petere ab alqo, ut sibi secreto cum eo agere liceat: eine Pr. erhalten, secretum nancisci; intra cubiculum audiri. Privatbesitzung, res privata (im allg.). – domus privata (Privathaus, w. vgl.). – ager privatus. agri privati (Privatländerei). – Privatbeutel, privatum alcis aerarium. – loculi peculiares alcis, auch bl. loculi alcis. – der Br. bes Kaisers, fiscus (Ggstz. aerarium, die Staatskasse): aus seinem Pr., de suo privato aerario (z.B. dare alci salarium); vgl. »aus eigenem Beutel« unter »Beutel«: in jmds. Pr. fließen, in alcis loculos converti.

    deutsch-lateinisches > Privatangelegenheit

  • 3 Privathaus

    Privathaus, domus privata; hominis privati domus; aedificium od. tectum privatum; im Ggstz. zum Gotteshaus, aedes profanae (s. »Haus« über dom., aed. u. tect.). – in einem Pr., in domo privata; auch bl. in domo; od. in privato (in einem Privatlokale, z.B. consilia habere).

    deutsch-lateinisches > Privathaus

  • 4 Bürger

    Bürger, civis (der das Bürgerrecht hat, Ggstz. peregrinus, advena, hospes, hostis). – municeps. municipalis homo (der Bewohner eines municipium, d. i. einer Stadt, die das röm. Bürgerrecht hat, ein Munizipalbürger, Ggstz. rusticus, rusticanus). – oppidanus. incolaurbis (der Einwohnereiner Stadt, Städter, Ggstz vicanus [Dorfbewohner]). – togatus (der B. im Friedensgewande, Ggstz. paludatus od. miles). – plebeius. homo ignobilis (einer aus dem Plebejerstande, Ggstz. patricius od. vir nobilis). – Bürger! (in der Anrede an das röm. Volk), Quirites!: ein B. der Welt, mundanus: ein guter B., civis bonus; civis urbi utilis: alle römischen Bürger, omnes civitatis Romanae homines: B. werden, civem fieri (vgl. »das Bürgerrecht erhalten«): jmd. zum B. machen, alqm civem facere (vgl. »jmdm. das Bürgerrecht geben«). – Bürgerblut, cruor oder sanguis civium; cruor oder sanguis civilis (s. »Blut« über cruor und sanguis). – es floß B., es wurde B. vergossen, caedes civium facta est: es floß viel B., wurde viel B. vergossen, magna civium caedes facta est; multi cives occisi sunt: er vergoß unnützerweise B., ille civium sanguine abusus est: der Sieg kostete viel B., victoria multo civium sanguine stetit. – Bürgerfeind, insectator plebis. – Bürgerfreund, homo popularis; plebicŏla; *populi potentiae amicus et fautor. – Bürgerhaus, domus privata (Haus eines Privatmanns). – plebeii aedes od. aedificium (Haus eines Plebejers, im Ggstz. von dem eines Patriziers; Plur. auch plebis aedificia, Ggstz. atria principum). – Bürgerin, civis. – Bürgerkleid,- kleidung, plebeia vestis. – Bürgerkrieg, bellum civium. bellum civile (Krieg zwischen den Bürgern eines Landes). – bellum intestinum oder domesticum (Krieg im Innern eines Landes selbst, der Einwohner gegeneinander). – In gewissen Verbindungen können auch arma od. castra civilia stehen, z. B. während des B., inter arma civilia: lange an einem B. teilnehmen, diu in armis civilibus commorari. – Bürgerkriege führen, bella gerere cum civibus.

    deutsch-lateinisches > Bürger

  • 5 sacer

    săcer, sā̆cra, sā̆crum (ante-class. collat. form sacer, sacris, sacre; plur.:

    sacres porci,

    Plaut. Men. 2, 2, 16; id. Rud. 4, 6, 4; Varr. R. R. 2, 1, 20; 4, 16; sing. acc.: sacrem porcum, Fest. s. h. v. p. 318 Müll.), adj. [root sa-; Gr. saos, sôos, safe; whence Lat. sānus], dedicated or consecrated to a divinity, holy, sacred, = hieros (cf.: sanctus, augustus): Gallus Aelius ait, sacrum esse quocumque modo atque instituto civitatis consecratum sit, sive aedis, sive ara, sive signum, sive locus, sive pecunia, sive quid aliud quod dis dedicatum atque consecratum sit, Fest. s. v. sacer mons, p. 318 Müll.; cf.:

    quicquid destinatum est diis, sacrum vocatur,

    Macr. S. 3, 7:

    sacrae (res) sunt quae diis superis consecratae sunt: religiosae quae diis manibus relictae sunt,

    Gai. Inst. 2, 3.
    I.
    In gen.
    (α).
    Absol.:

    quicquam (opp. profanum),

    Plaut. Merc. 2, 3, 27; id. Trin. 2, 2, 8; cf.:

    aedificiis omnibus, publicis privatis sacris profanis, sic pepercit, etc.,

    Cic. Verr. 2, 4, 54, § 129; so,

    locus sacer et profanus,

    id. Inv. 1, 26, 38; Auct. Her. 2, 4, 7; Quint. 5, 10, 38:

    miscebis sacra profanis,

    Hor. Ep. 1, 16, 54; id. A. P. 397; Nep. Them. 6, 5; Sall. C. 11, 6:

    villae signis et tabulis refertae partim publicis partim etiam sacris et religiosis,

    Cic. Leg. 3, 13, 31; so (with religiosus) id. Verr. 2, 4, 57, § 127; Suet. Tib. 61:

    mores autem rapere properant quā sacrum quā puplicum,

    Plaut. Trin. 4, 3, 37:

    (legum) genera sunt tria, sacri, publici, privati juris,

    Quint. 2, 4, 33; cf. in the sup.:

    deprecor hoc unum per jura sacerrima lecti,

    Ov. H. 9, 159:

    aedes,

    Plaut. Am. 4, 1, 5; Cic. Fam. 13, 11, 1; Quint. 4, 2, 8; Ov. M. 14, 315:

    lucus late sacer,

    Verg. A. 5, 761:

    arvum Martis,

    Ov. M. 7, 101:

    ara,

    Plaut. Aul. 4, 1, 20:

    aurum,

    Liv. 5, 50; cf.

    pecunia (opp. privata),

    Quint. 4, 2, 8:

    arma,

    Liv. 24, 21:

    tus,

    Ov. M. 14, 130:

    sanguis (of the sacrificial victim),

    Cat. 68, 75:

    ales (so called from its use in augury),

    Verg. A. 11, 721:

    luces (with profestae),

    Hor. C. 4, 15, 25; cf.

    dies (with religiosus),

    Suet. Tib. 61:

    tempus,

    Hor. C. S. 4:

    commissum,

    a crime against religion, Cic. Leg. 2, 9 et saep.— Poet.: vitis (as sacred to Bacchus), Enn. ap. Charis. p. 214 P. (Trag. v. 149 Vahl.); Hor. C. 1, 18, 1; so,

    laurus,

    id. ib. 3, 4, 18; Verg. A. 7, 60:

    robur,

    Ov. M. 8, 752:

    aqua,

    Hor. C. 1, 1, 22:

    fontes,

    Ov. M. 2, 464; Verg. E. 1, 53:

    focus,

    Hor. Epod. 2, 43:

    Tarentum,

    id. C. 1, 28, 29:

    fines,

    Sil. 3, 501; cf.

    montes (the Alps, because not to be ascended by men),

    id. 4, 70;

    vates (because dedicated to Apollo),

    Hor. C. 4, 9, 28; Tib. 2, 5, 113; cf.:

    sacer interpresque deorum Orpheus,

    Hor. A. P. 391;

    and (for sanctus) of the divinity itself: Vesta,

    Prop. 3, 4 (4, 3), 11; so,

    Cybebe,

    id. 3 (4), 22, 3 (but in Liv. 3, 19: ut sacrosancti habeantur, quibus ipsi dii neque sacri neque sancti sunt, so used only on account of the lusus verbb. with sacrosancti;

    v. the context).—Sacer Mons,

    a hill about three miles from Rome, beyond the Anio, and on the right of the Via Nomentana, to which the Roman people retired during their controversy with the Senate, Liv. 2, 32; 3, 52; Cic. Rep. 2, 37, 63; id. Brut. 14, 54:

    os sacrum, quod imum ventrem sustinet,

    Cael. Aur. Tard. 1, 4: Sacra Via, or ( poet.) Sacer Clivus, a street in Rome leading from the Forum to the Capitol, Cic. Planc. 7, 17; id. Att. 4, 3, 3; Hor. S. 1, 9, 1; id. C. 4, 2, 35; Mart. 1, 70, 5;

    v. also via, I. A. 2.: sacer morbus,

    the epilepsy, Cael. Aur. Tard. 1, 4:

    sacer lapis,

    a stone landmark, a mere-stone, Liv. 41, 13: os sacrum, anatom. t. t., = Gr. hieron osteon, the lowest bone of the spine, Cael. Aur. Tard. 1, 4, 24:

    litterae sacrae (eccl. Lat.),

    the Scriptures, Vulg. 2 Tim. 3, 15.—For its combinations with ignis, via, etc., v. those words.—
    (β).
    With gen. (class.):

    ego te sacram coronam surripuisse scio Jovis,

    Plaut. Men. 5, 5, 38; so,

    urna Veneris,

    id. Rud. 2, 5, 16 (for which:

    urna Veneria,

    id. ib. 2, 5, 18):

    Dianae celebris dies,

    Hor. C. 2, 12, 20:

    sepulcrum Batti veteris,

    Cat. 7, 6; cf. Plin. 8, 21, 31, § 76.—As a predicate: terra, ut focus domiciliorum, sacra deorum omnium est (a transl. of the Platon. Gê hiera pantôn theôn), Cic. Leg. 2, 18, 45:

    illa insula (sc. Delos) eorum deorum sacra putatur,

    id. Verr. 2, 1, 18, § 48.—
    (γ).
    With dat. (mostly poet. and in post-Aug. prose; cf.

    infra, II. A.): sacra Jovi quercus,

    Ov. M. 7, 623:

    esculus Jovi sacra,

    Plin. 16, 4, 5, § 11:

    Nymphis cervus,

    Ov. M. 10, 109:

    Cereri Polyphoetes (as a priest),

    Verg. A. 6, 484:

    pugionem templo Salutis detraxerat gestabatque velut magno operi sacrum,

    Tac. A. 15, 53:

    cupressus Diti sacra,

    Plin. 16, 33, 60, § 139:

    aesculus Jovi,

    id. 16, 4, 5, § 11.—As a predicate:

    Jani mensis, Qui sacer est imis Manibus,

    Ov. F. 2, 52, quercus antiqua, quae erat Marti sacra, Suet. Vesp. 5 (al. sacrata).—
    B.
    Transf., in gen., holy, sacred, awful, venerable (not till after the Aug. per., and very rare):

    silentium,

    Hor. C. 2, 13, 29:

    laedere amantes,

    Prop. 3, 16 (4, 15), 11:

    lingua (Ciceronis),

    Mart. 5, 69, 7:

    Maro,

    id. 8. 56, 3:

    quaedam patris memoria,

    Quint. 11, 1, 59:

    O sacer et magnus vatum labor,

    Luc. 9, 983:

    heu sacri vatum errores,

    Sil. 8, 100.—So used of the emperors;

    disapproved of by Tiberius: (Tiberius) alium dicentem sacras ejus occupationes verba mutare et pro sacris laboriosas dicere coëgit,

    Suet. Tib. 27.—But soon after Tiberius in general use:

    auris Caesaris,

    Mart. 7, 99, 4:

    sacri lateris custos,

    id. 6, 76, 1:

    apud aures sacras mentitus est,

    Amm. 28, 6, 26 (cf.:

    se Imperatori mentitum,

    id. 28, 6, 26, § 21); and hence, for ecclesiastical: domus, comitatus, scrinia, largitiones, etc., in the law books et saep.
    II.
    In partic., with a bad accessory signif., devoted to a divinity for destruction, forfeited; and absol., accursed, criminal, impious, wicked.
    (α).
    With dat.: si quisquam aliuta faxit, ipsos Jovi sacer esto, Lex Numae ap. Fest. p. 6 Müll.; cf.: ut caput ejus Jovi sacrum esset, an ancient plebiscitum ap. Liv. 3, 55, 7:

    non alienum videtur, de condicione eorum hominum referre, quos leges sacros esse certis diis jubent, quod, cum cetera sacra violari nefas sit, hominem sacrum jus fuerit occidi, etc.,

    Macr. S. 3, 7.—
    (β).
    Absol.: homo sacer is est, quem populus judicavit ob maleficium; neque fas est eum immolari; sed qui occidit, parricidii non damnatur. Nam lege tribuniciā primā cavetur: si quis eum, qui eo plebei scito sacer sit, occiderit, parricida ne sit. Ex quo quivis homo malus atque improbus sacer appellari solet, Fest. s. v. sacer mons, p. 318 Müll.: PATRONVS SI CLIENTI FRAVDEM FECERIT SACER ESTO, LEX XII. Tab. ap. Serv. Verg. A. 6, 609;

    in imitation: uter aedilis fuerit, etc.... is intestabilis et sacer esto,

    Hor. S. 2, 3, 181:

    eum, qui cuiquam nocuerit, sacrum sanciri,

    Liv. 3, 55.—
    B.
    Transf., in gen., accursed, execrable, detestable, horrible, infamous, etc. (only poet. and in post-Aug. prose).
    a.
    Of persons:

    ego sum malus, Ego sum sacer, scelestus,

    Plaut. Bacch. 4, 6, 14; Afran. ap. Non. 397, 22 (with malus); Lucil. ib. 397, 27.— Sup., Plaut. Most. 4, 2, 67:

    homo sacerrimus,

    id. Poen. prol. 90; id. Rud. 1, 2, 69; Turp. ap. Non. 397, 29 (with pessimus). —
    b.
    Of things: sacerrimum domicilium, Turp. ap. Non. 397, 30:

    di magni, horribilem et sacrum libellum,

    Cat. 14, 12:

    hircus alarum,

    id. 71, 1:

    auri fames,

    Verg. A. 3, 57 (for which:

    aurum fame,

    Plin. 33, 1, 3, § 6:

    venenum (Medeae),

    Val. Fl. 7, 165:

    nox,

    id. 8, 25:

    arma metu,

    id. 4, 185; cf.

    pavor,

    id. 1, 798:

    insania,

    Stat. Th. 10, 804:

    morbus,

    i. e. epilepsy, Cael. Aur. Tard. 1, 4.—With dat.:

    ut immerentis fluxit in terram Remi Sacer nepotibus cruor,

    Hor. Epod. 7, 20.— Comp. and adv. do not appear (as for the comp. v. Varr. L. L. 8, § 77 Müll.).—Hence, subst.: sā̆crum, i, n., something consecrated; a holy or sacred thing, a sacred vessel or utensil; a sanctuary, a temple; a religious act, a sacrifice, etc.; in plur. in gen., sacred rites, religious worship, religion (both of the State and of single races and families; and even of individuals; v. infra, b; class.; most freq. in plur.).
    A.
    Lit.
    (α).
    Sing.:

    sacrum sacrove commendatum qui cleperit rapsitque parricida esto,

    Cic. Leg. 2, 9, 22:

    ubi sacro manus sis admolitus,

    Plaut. As. 3, 2, 24:

    omne sacrum rapiente dextrā,

    Hor. C. 3, 3, 52:

    metuens velut contingere sacrum,

    id. S. 2, 3, 110:

    apud Cluacinae sacrum,

    Plaut. Curc. 4, 1, 10; Quint. 1, 4, 6:

    Minervae,

    Dict. Cret. 5, 12 fin.:

    theatrum veluti quoddam illius sacri templum vocabimus,

    Quint. 3, 8, 29: [p. 1611] quae (sacerdos Cereris) Graecum illud sacrum monstraret et faceret, Cic. Balb. 24, 55:

    sacrum Herculi facere,

    Liv. 1, 7:

    facere Junoni,

    Prop. 4 (5), 9, 43:

    facto per Magos sacro,

    Suet. Ner. 34:

    sollemne sacrum conficere,

    Flor. 1, 13, 16:

    ita se habet sacrum (Suovetaurilia),

    Quint. 1, 5, 67:

    arma lecta conici in acervum jussit consul sacrumque id Vulcano cremavit,

    Liv. 41, 12:

    sacrum piaculare fieri,

    id. 29, 19:

    sollemne Apollinis sacrum,

    Suet. Aug. 94; Ov. M. 12, 33:

    pyrā sacri sub imagine factā,

    id. ib. 14, 80:

    nec de lucernā fas est accendi sacrum,

    Phaedr. 4, 11, 13:

    neve initianto, nisi ut assolet, Cereri, Graeco sacro,

    according to the Grecian rites, Cic. Leg. 2, 9, 21; cf.:

    vetabo, qui Cereris sacrum Vulgarit arcanae,

    Hor. C. 3, 2, 26:

    morientibus operire (oculos) rursusque in rogo patefacere, Quiritium ritu sacrum est,

    Plin. 11, 37, 55, § 150:

    in sacro est,

    id. 18, 12, 30, § 118.—
    (β).
    Plur.: sacra deosque penates.. ex aedibus suis eripuisse dixit, sacred vessels or utensils, holy things, Cic. Verr. 2, 2, 5, § 13; cf. Liv. 5, 40:

    sacra omnia proferre, Auct. B. Alex. 32, 3: portabant canistris,

    Ov. M. 2, 713:

    Troïa,

    Tib. 2, 5, 40:

    velut qui Junonis sacra ferret,

    Hor. S. 1, 3, 11; cf.

    of the same,

    Verg. A. 2, 293; 2, 717 Heyne; Ov. F. 1, 527; id. H. 7, 80; 7, 158:

    cumque suis penetralia sacris,

    i. e. the images of the gods, Penates, id. M. 1, 287:

    jactata aequoribus sacra,

    Hor. C.4,4,54:

    pueri Sacra canunt,

    sacred songs, Verg. A. 2, 239; cf. Ov. Tr. 4, 10, 19:

    sacra ordine in mensā Penatium deorum Ponuntur,

    sacred gifts, offerings, Naev. B. Pun. 1, 11:

    neve ulla vitiorum sacra sollemnia obeunto,

    Cic. Leg. 2, 8, 19:

    sicut in sollemnibus sacris fieri consuevit,

    Sall. C. 22, 2:

    qui (Mercurius) sacris anniversariis coleretur,

    Cic. Verr. 2, 4, 39, § 84 (for which:

    sacrificiis anniversariis colebatur,

    id. ib. 2, 4, 57, §

    128: sacris e principum numero pontifices quinque praefecit,

    id. Rep. 2, 14, 26:

    (Romulus) sacra diis aliis Albano ritu, Graeco Herculi facit,

    Liv. 1, 7; cf.:

    sacra Jovi facturus erat,

    Ov. M. 3, 26:

    sacra Jovi Stygio Perficere,

    Verg. A. 4, 638:

    ipse (Numa) plurima sacra obibat,

    Liv. 1, 20:

    densi circumstant sacra ministri,

    Ov. M. 2, 717:

    arcana sacra,

    Hor. Epod. 5, 52; Ov. M. 10, 436:

    fera,

    id. ib. 13, 454:

    nefanda,

    id. ib. 10, 228:

    mystica,

    id. H. 2, 42:

    horrida,

    Sil. 3, 140:

    veneranda,

    id. 7, 382:

    casta,

    Stat. Achill. 1, 370.
    a.
    Divine worship or religion in gen.: publica sacra, quae publico sumptu pro populo fiunt, quaeque pro montibus, pagis, curiis, sacellis: at privata, quae pro singulis hominibus, familiis, gentibus fiunt, Fest. pp. 244 and 245 Müll.; Liv. 5, 52:

    quo foedere (Romulus) et Sabinos in civitatem ascivit, sacris communicatis,

    Cic. Rep. 2, 7, 13:

    quod per populum errari fas non erat propter religionem sacrorum,

    id. Agr. 2, 7, 18; so,

    religio sacrorum,

    id. Fl. 28, 69:

    sacra Cereris conficere,

    id. Balb. 24, 55; so,

    Cereris,

    Hor. S. 2, 8, 14 (cf. supra, a fin.):

    Eleusina,

    Suet. Claud. 23:

    Junonis,

    Hor. S. 1, 3, 11:

    Orphica,

    rites, solemnity, festival, Cic. N. D. 3, 23, 58:

    Bacchia,

    Ov. M. 3, 518:

    trieterica Bacchi,

    id. ib. 6, 587:

    Dianae,

    id. ib. 7, 94;

    15, 489: Isidis,

    Suet. Oth. 12 et saep.—
    b.
    The private religious rites of a gens, a family, etc. (observed by the Romans with the greatest care):

    sacra privata perpetua manento,

    Cic. Leg. 2, 9, 22; cf. id. ib. 2, 19, 47:

    an gentilicia sacra ne in bello quidem intermitti, publica sacra et Romanos deos etiam in pace deseri placet?

    Liv. 5, 52:

    ut ne morte patris familias sacrorum memoria occideret,

    Cic. Leg. 2, 19, 48:

    docebant (antiqui) tribus modis sacris adstringi,

    id. ib. 2, 20, 49:

    magnum est eadem habere monumenta majorum, eisdem uti sacris, sepulcra habere communia,

    id. Off. 1, 17, 55; cf.:

    ut qui natus sit, ignoret, cujus sanguinis, quorum sacrorum sit,

    Liv. 4,2:

    sacra interire illi (majores) noluerunt,

    Cic. Mur. 12, 27:

    sacrorum alienatio,

    id. Or. 42, 144 (v. alienatio); cf. sing.:

    sacrum familiare,

    Macr. S. 1, 16:

    nuptialia,

    marriage solemnities, Quint. 1, 7, 28;

    called also jugalia,

    Ov. M. 7, 700; cf. respecting the sacra privata of the Romans, Savigny, in his Zeitschr. 2, p. 397 sq.—
    c.
    Poet., poems (as sacred to the Muses):

    mihi jam puero caelestia sacra placebant, Inque suum furtim Musa trahebat opus,

    Ov. Tr. 4, 10, 19:

    vatum,

    Pers. prol. 7:

    Maronis,

    Mart. 7, 63, 5. —
    2.
    Prov.
    a.
    Inter sacrum saxumque stare, to stand between the victim and the knife, i. e. to be between the door and the wall, to be in great straits, Plaut. Capt. 3, 4, 84; cf.:

    inter sacrum et saxum positus,

    App. M. 11, p. 271 fin. —
    b.
    Hereditas sine sacris, i. e. a great profit without trouble, = a rose without thorns, meat without bone, etc. (because the keeping up of the sacra privata was attended with great expense), Plaut. Capt. 4, 1, 8, and id. Trin. 2, 4, 83; cf. Fest. p. 290 Müll.—
    B.
    Transf., in gen. (the figure being borrowed from secret religious rites), in plur.: sacra, secrets, mysteries (not till after the Aug. period, and very rare):

    sacra tori coitusque novos referebam,

    Ov. M. 7, 709:

    peregisse mihi videor sacra tradentium artes,

    Quint. 5, 14, 27 (cf.:

    omnes fere, qui legem dicendi, quasi quaedam mysteria, tradiderunt,

    id. 5, 13, 60):

    litterarum colere,

    id. 10, 1, 92:

    studiorum profanare,

    Tac. Or. 11.

    Lewis & Short latin dictionary > sacer

  • 6 contineo

    con-tineo, tinuī, tentum, ēre (con u. teneo), I) zusammenhalten, 1) verbindend, a) fest aneinanderhaltend zusammenhalten, α) eig., v. Pers., fracturam manu, Cels. – v. Lebl., sutura, si nimis rara est, non continet (verst. vulnus), Cels. – im Passiv, contineri, zusammengehalten werden = zusammenhalten (intrans.), in sich festhalten (intrans.), cum agger altiore aquā contineri non posset, Caes.: quas membranas natura firmas fecit, ut continerentur (zusammenhielten = nicht auseinander gingen od. sich nicht verschöben), Cic. – so auch im Aktiv intrans., per hortum utroque commeatus continet, hängt zusammen, Plaut. Stich. 452 R. – β) übtr., zusammenhalten = im Bestehen (im Gange) erhalten, aufrecht erhalten, haec quae vitam continent omnem, Cic.: sed haec ipsa virtus amicitiam et gignit et continet, Cic.: nec enim ulla res vehementius rem publicam continet quam fides, Cic. (u. so im Passiv id hominum genus, a quo uno et summa res publica et illa provincia maxime continetur, Cic.): c. Romanis (den R.) militarem disciplinam, Liv.: hostium imminens metus disciplinam veterem continebat, Flor. – im Passiv, ut ceterae naturae suis seminibus gignuntur, augescunt, continentur, sic etc., Cic.: vis multā exercitatione continenda est, Quint.

    b) ungetrennt beieinander behaltend, zusammen halten, zusammen- od. beieinander behalten, merces (Ggstz. partiri) Cic.: milites, Caes.: exercitum (Ggstz. in civitates dividere), Liv. 28, 2, 16 (versch. v. unten no. II, 3, b, β, αα [S. 1615] aus Cic. de imp. Pomp. 38): c. gregem voce (v. Kranichen), Plin.: maximos ferarum greges linea pennis distincta continet, Cic.: aqua in devexo fluit, in plano continetur et stagnat, Sen. – m. Advv. od. Praepp. (wo?), naves frumentumque ibi, Caes.: manipulos ad signa, Caes.: ceteros in armis, Liv.: legiones uno loco, Caes.

    c) übh. in Verbindung, in Zusammenhang bringend zusammenhalten, verbinden, α) eig.: quod oppidum Cenabum pons fluminis Ligeris continebat, mit dem jenseitigen Ufer verband, Caes. b. G. 7, 11, 6. – gew. im Passiv, omnium legionum hiberna milibus passuum centum continebantur, standen auf einer Strecke von 100000 Schr. miteinander in Verbindung, Caes.: eorum (portuum) coniunctione pars oppidi, quae appellatur Insula, mari disiuncta angusto, ponte rursus adiungitur et continetur, Cic. – m. cum u. Abl. od. mit inter se, zB. eadem magni refert primordia cum quibus contineantur, in Verbindung stehen, Lucr.: si mundus globosus est ob eamque causam omnes eius partes undique aequabiles ipsae per se atque inter se continentur etc., zusammenhängen, Cic. – β) übtr.: omnes artes, quae ad humanitatem pertinent, habent quoddam commune et quasi cognatione quādam inter se continentur, Cic.: alcis hospitio contineri, durch G. mit jmd. verbunden sein, Nep.: ut non beneficiis mutuis, sed communi odio, quod erga regem susceperant, contineri viderentur, Nep.

    2) umgebend, umschließend, a) zusammenhalten = umschlossen od. eingeschlossen halten, α) übh.: orbis extumus, arcens et continens ceteros, Cic.: ut (caro mollis) intestina non satis contineat, Cels.: vis caloris... hieme fit densior eamque ob causam calorem insitum in terris continet artius, Cic.: mundus, qui omnia complexu suo coërcet et continet, Cic.: Oceanus ponto quā continet orbem, Tibull. – im Passiv, contineri m. Abl. = v. einer Örtl. umschlossen-, eingeschlossen-, umgrenzt werden, eorum una pars continetur Garumnā flumine, Oceano, finibus Belgarum, Caes.: Gallia, quae saltu Pyrenaeo Alpibusque et monte Cebennā, fluminibus Rheno et Rhodano continetur, Suet.: qui vicus positus in valle altissimis montibus undique continetur, Caes.: ita angustis montibus (eng aneinander stoßenden Bergen) mare continebatur, ut etc., Caes.: mare ripis contentum insularum non longe distantibus, Mela. – β) hemmend, feindl. umschlossen halten, eingeschlossen halten, einschließen, gefangen halten, v. lebl. Subjj., quos vincula continuerant, non castra, Iustin. – v. Pers., beluas immanes saeptis, Cic.: ventos carcere (Ggstz. ventos emittere), Ov.: alqm vinculis Romae (Ggstz. solvere), Suet.: catulos per diem catenis (Ggstz. noctibus solvere), Col.: quam illum ut honorate sic secure continet! wie ehrenvoll u. wie sorglos hält er ihn gefangen! Vell.: claustris poenalibus contineri, Solin. 1, 124. – als milit. t. t., umlagernd, umstellend eingeschlossen halten, einschließen, Pompeium quam angustissime, Caes.: hostes proelio superatos, Caes.: equitatum Pompeianum ad Dyrrhachium, Caes.: contineri munitionibus, Caes.

    b) umschließend in sich enthalten, in sich tragen od. haben, in sich begreifen, m. in u. Abl. od. m. bl. Abl., α) v. Pers.: spes illa, quam in alvo continebat, unter dem Herzen trug (v. einer Schwangeren), Cic.: so auch cum praegnans hunc ipsum Dionysum alvo contineret, Cic. – übtr., odium in omnes bonos conceptum iam diu c., Cic.: c. a deo immissum dolorem, non a se conceptum, Cic. – omnium rerum, quae ad dicendum pertinent, fontes animo ac memoriā c., Cic. – β) v. Lebl.: linea, quae centum continet pedes, Quint.: quattuor aeterna genitalia mundus continet, Ov.: si membranae eum (umorem) continuerunt, Cels.: gelum, quod (umor) continet in se, Lucr.: ut omnia, quae alantur et crescant, contineant in se vim caloris, Cic.: calor, qui aquis continetur, im W. enthalten ist, Cic. – übtr., αα) übh., enthalten, umfassen, tales res, quales hic liber continet, Cic.: primus liber (historiarum) continet res gestas regum populi Romani, Nep.: nonus liber, quo missa ad Achillem legatio continetur, Quint.: litterae tuae partim laeta partim tristia continent, Plin. ep.: quod tabulae continent, Quint.: tabellae senatus consultum continentes, Val. Max.: liber secreta civilium sacrorum continens, Val. Max.: Idus Martiae magnum mendum continent, Cic.: simplex causa est, quae absolutam in se continet unam quaestionem, Cic. – und mit folg. Acc. u. Infin. od. indir. Fragesatz, tertia epistula continebat esse tibi redditam orationem pro Clario, Plin. ep.: tabulae, quibus centum talenta dedisse Thebanos continebatur, Quint.: quando ipsos loqui deceat, quartus liber continet, Quint. – im Passiv, is liber, quo acceptae et expensae summae continebantur, Val. Max.: earum ipsarum rerum, de quibus agimus, prima institutio et quasi disciplina illo libro continetur, Cic.: epistulae ei redduntur, quibus bellum Agidis in Graecia, bellum Alexandri in Italia continebatur, Iustin.: facinus, in quo omnia nefaria contineri mihi atque inesse (begriffen u. enthalten zu sein) videntur, Cic.: diei brevitas conviviis, noctis longitudo stupris et flagitiis continebatur, wurde ausgefüllt mit usw., Cic. – ββ) etw. wesentlich in sich enthalten, etw. wesentlich bedingen, das Wesen einer Sache ausmachen, der wesentliche Inbegriff-, der Hauptpunkt (die Hauptsache) sein von od. bei etw. (s. Kühner Cic. Tusc. 3, 58. Giese Cic. de div. 1, 117. Matthiä Cic. Rosc. Am. 34), quod rem continet, quae rem continent, das, worauf es ankommt, das Wesentliche, Cic.: quod maxime rem causamque continet, Cic.: quae maxime rem continerent erant, die etwa die Hauptpunkte waren, Liv.: quod hunc locum continet, de quo agimus, Cic.: videamus de summo bono, quod continet philosophiam, welches der Hauptpunkt der Ph. ist, Cic.: haec quae vitam continent omnem, wesentlich bedingen, Cic. – im Passiv contineri alqā re od. in alqa re = wesentlich in etw. enthalten-, in od. unter etw. begriffen sein, wesentlich in etw. bestehen, durch etw. wesentlich bedingt sein, das Wesen einer Sache ausmachen, auf etw. sich wesentlich stützen, um etw. sich wesentlich drehen, non enim venis et nervis et ossibus continentur (di), Cic.: vita corpore et spiritu continetur, Cic.: status rei publicae maxime iudicatis rebus continetur, Cic.: exemplis continetur Aesopi genus, Phaedr.: artis pars magna continetur imitatione, Quint.: quo more caerimonia continetur, Caes.: Romanum foedus, quo nostra omnia continentur, Liv.: dolus malus in simulatione continetur, Cic. – v. Pers., bei etw. wesentlich beteiligt sein, qui viri hoc sermone continentur, Cic. de or. 3, 9.

    II) behalten, 1) umfassend, umschließend halten, umfaßt halten, festhalten, a) im allg.: α) v. der Hand u. v. d. Pers., die mit der Hand umfaßt: acus ea veniat in sinistram, quam dextra continuit, Cels. – v. der Pers., c. dextram obambulantis, Suet.: alcis caput, Plaut. u. Cels.: alcis caput a posteriore parte (von hinten), Cels.: colem masculi sinistrā manu (bei einer Operation), Cels.: alqm (bei einer Operation), Cels., Auct. b. Afr. u. Curt.: u. so se continendum praebere, sich halten lassen, Curt. – β) v. Lebl., festhalten, in seiner Lage od. Stellung halten, quadratas regulas defigunt, quae lateres contineant, Caes.: naves minus commode copulis continebantur, Caes. – u. als mediz. t. t., ut (fascia) impositum medicamentum contineat, Cels.: nisi utrimque recti valentesque nervi collum contineant, Cels.: ferulae circumpositae ossa in sede sua contineant, Cels.

    b) Empfangenes bei sich festhalten, behalten, α) v. der Hand: expeditius manus rapiunt, quam continent, Curt. – u. v. der Pers., mit der Hand, difficile est continere, quod capere non possis, Curt. – β) v. Magen: alvus arcet et continet, quod recipit, Cic.: alvus alias cibos non transmittit, alias non continet, Plin.: u. ohne Objekt, stomachus non od. parum continet, Cels. – im Passiv, si cibus non continetur od. non contineri potest (verst. alvo), Cels. – u. im üblen Sinne, quia quod infusum est (das Klistier) alvo continetur, Cels. – v. der Pers., im Magen, onerati mero non continent cibum vino redundante, Sen. – γ) v. Gedächtnis: velox mihi memoria erat ad continenda, quae acceperam, Sen. rhet.: nec disci audiendo possunt omnia nec memoriā contineri, Lact. – δ) v. andern Ggstdn.: mollis lana, quae umorem intus contineat, Cels.: lapides rotundi, qui et contineant umorem et transmittant, Plin.: ut scrobes quam maxime accipiant aquam contineantque, Plin.: arida continent odorem diutius, Plin.

    2) wo behalten = wo bleiben lassen, a) übh.: digitum ibi continere, donec etc., Cels.: aeger manus sub multa veste continere debet, Cels.: contineat sub lingua salem, donec liquescat, Plin.: semper manum intra pallium, Quint.: c. manus paenulis, Suet.: brachium veste, Quint.: aquam calidam ore, Cels.: oleum in ore, Plin. – übtr., jmd. in einer Tätigkeit, in einem Zustande bleiben lassen, in od. bei etw. erhalten, alqm in ea exercitatione, Cic.: se in suis perennibus studiis, Cic.: haud aequo animo se in secundo gradu, sich begnügen mit usw., Curt.: alqm in officio suo, Cornif. rhet.: Belgas in officio (Gehorsam), Caes.: civitates in amicitia, Hirt. b. G.: Galliam in pace, Hirt. b. G.: Hispanias in summa quiete, Vell.: alqm sub tutela sua, bevormunden, Sen. – u. als mediz. t. t., alqm in ieiunio, Cels.: quā ratione aeger continendus sit, wie zu halten, Cels.

    b) wo verweilen lassen, sich aufhalten lassen, sich aufzuhalten nötigen, wie unser behalten, innen halten u. bl. halten, milites sub pellibus, Caes.: pecudem sub tecto, Col.: aegrum lucido loco od. obscuro loco, Cels.: exercitum castris, Caes.: partem iuniorum domi, Liv.: alqm domi atque intra privatos parietes, Quint.: deos parietibus inclusos, Cic.: indignationes domi, verbergen, Liv. 1, 10, 1. – v. lebl. Subjj., rogo ut veniat, quia me recens adhuc luctus limine contineret, Plin. ep.: u. (im Bilde) neque privata domus parietibus continere voces coniurationis tuae potest, Cic.: si sui iuris finibus matronas contineret pudor, Liv. – bes. oft se continere u. Passiv contineri, sich halten, sich aufhalten, sich innen halten, se in lectulo, Cels.: se in villa, Val. Max.: se in Italia, Vell.: se intra coloniam suam, Sen. rhet.: sese intra silvas in occulto, sich in den W. verborgen halten, Caes.: se hoc colle, Caes.: se tectis od. se alvo (v. Bienen), Plin.: se vallo adversus validiorem hostem, Liv.: se portis muroque, Liv.: se suo loco (Stellung), Caes.: sese ad hoc tempus his sedibus, Caes.: se ruri, Ter.: se consulto domi, Cic.: u. (im Bilde) se suarum rerum finibus, Cic.: u. (m. Ang. wie?) si Poenus sub angulo Alpium quietus se contineat, sich ruhig verhalte, Liv. 29, 5, 9. – im Passiv, contineri intra suum limen, sich auf das Haus beschränken, Liv.: contineri tecto ac parietibus, Cic., tectis ac tenebris, Cic.: absol., acies ad solis occasum continentur, bleiben stehen, bleiben in ihrer Stellung, Caes. b. c. 1, 83, 3. – dah. prägn., α) alqm continere, jmd. innen halten = im Hause zu bleiben nötigen, frigidus agricolam si quando continet imber, Verg. georg. 1, 259. – u. so bes. nachaug. oft se continere, sich innen halten (Ggstz. progredi), gew. = zu Hause bleiben, Cels. u. Suet.; selten = sich im Lager halten, zB. Iustin. 42, 4, 8. – β) alqd continere, etw. innen behalten = nicht mitteilen, teils Geschriebenes nicht herausgeben, reliquos libros, Cic. ad Att. 13, 21, 4. – teils Gewußtes bei sich od. für sich behalten, verschwiegen halten (Ggstz. proferre), quae vera audivi taceo atque contineo optime, Ter.: petimus ab Antonio, ut ea, quae continet neque adhuc protulit, explicet nobis, Cic. – teils einen Affekt zurückhalten, unterdrücken, verbergen = nicht äußern, nicht laut werden lassen m. dopp. Acc., alqd (gaudium, dolorem) tacitum c. od. c. non posse, Liv. 30, 17, 5 u. 40, 3, 5. c) wo aufbewahrt halten, aufbewahren, lacus (est) lacuna magna, ubi aqua contineri potest, Varro LL.: c. murenas ingentes in piscina, Sen.: privatā custodiā (Obhut) contineri (v. Schriften), Cic.: ebenso Vestae custodiā contineri (v. Palladium), Cic.: gens Aegyptiorum, quae plurimorum saeculorum et eventorum memoriam litteris continet, Cic.

    3) innen halten, einhalten = anhalten, aufhalten, an sich halten, hemmen, deutsch auch bl. halten, a) eig.: α) Lebl.: aquam, Caes.: ora frenis spumantibus, Phaedr. – animam in dicendo, Cic.: spiritum, Cels.: spiritum diutius, Cels.: spiritum in natando, Plin.: gradum, Verg.: c. vocem, den Mund halten, Cic.: c. risum, Cic.: vix od. non c. lacrimas, Plaut. u. Aur. Vict.: non c. bilem, Sen. rhet.: diligentissime c. linguam, im Zaume halten, Cic.: so petulans non linguam, non manum continet, Sen.: unde manum iuventus metu deorum continuit? Hor. – β) leb. Wesen: suos continuit silentio (in St.), Liv.: artis frenis continet equos, Sen. poët. – v. leb. Subjj., an te tempestas continet? Plaut.: hos omnes flumina continebant, Caes.

    b) übtr.: α) jmd. aufhalten, abhalten, enthalten, m. ab u. Abl., suos a proelio, Caes.: omni ope milites ab seditione, Liv.: de omnibus rebus c. se ab assentiendo, Cic.: contineo me ab exemplis, Cic. – m. folg. ne od. (bei vorhergeh. Negation) m. quin od. quominus u. Konj., contineo igitur me, ne incognito assentiar, Cic.: ut contineant milites, ne studio pugnandi longius progrediantur, Caes.: nec contineri Macedones poterant, quin cursu quoque ad hostem contenderent, Curt.: ut vix ab amicis, quominus occideret eum, contineretur, Curt. – β) im Zaume-, in Schranken halten, αα) politisch od. militärisch im Zaume-, im Gehorsam (in der Treue) halten od. erhalten, in der Zucht halten (s. Fabri Liv. 22, 22, 11), reliquos Macedonas, Liv.: nauticos in navibus, Liv.: exercitum (v. Feldherrn), Cic. de imp. Pomp. 38 (versch. von Liv. 28, 2, 16 oben no. I, 1, b). – v. lebl. Subjj., severitas imperii eos continuit, Liv.: metum continuisse ad eam diem Hispanorum animos, Liv. – m. Abl. (durch), c. Asiam modico exercitu, Curt.: proprio bello Tiburtes, Liv.: Etruscos non tam armis, quam iudiciorum terrore, Liv.: c. aequitate animi plebem, durch Zufriedenheit im Gehorsam halten = zufrieden erhalten, Caes.: c. fide populares, durch Tr. im G. h. = in der Tr. erhalten, Curt.: quae pauca (oppida) magis metu quam fide continebantur, Liv. – bei vorhergeh. Negation m. folg. quin u. Konj., qui (Bituriges) unius legionis hibernis contineri (abgehalten werden) non poterant, quin bellum pararent, Hirt. b. G. 8, 2. § 2. – ββ) moralisch im Zaume halten, bezähmen, zügeln, mäßigen, u. refl. continere se od. Passiv contineri medial = an sich halten, sich mäßigen, sich beherrschen, omnes cupiditates, Cic.: appetitiones od. appetitus animi (Ggstz. remittere, freien Lauf lassen), Cic.: se, Cic.: insolentiam suam modeste, Cic.: u. (v. lebl. Subjj.) quosdam continet metus, Quint.: ut metu contineatur audacia, Cic. – m. in u. Abl., in Scaevola c. dicta, Cic.: c. se in aliqua libidine (Ggstz. se in aliqua libidine effundere), Cic.: im Passiv, in illa cupiditate contineri, sich mäßigen (Ggstz. flagrare amentiā, inflammatā ferri libidine), Cic. – m. ab u. Abl., temeritatem ab omni lapsu, Cic.: a praesenti supplicio tuo continuit populus Romanus se et repressit, Cic. – bei vorhergeh. Negation m. folg. quin u. Konj., te non potuisse continere iracundiam tuam, quin nobis de morte Caesaris obiceres, Brut. et Cass. in Cic. ep.: non continentes (verst. se), quin protinus adicerent, Vell.: non posse milites contineri, quin etc., Caes.: vix me contineo, quin involem in capillum, Ter.: male me, quin vera faterer, continui, male, quin, ut oportuit, oscula ferrem, Ov.: im Passiv, contineri, quin complectar, non queo, Plaut. – im Passiv im Zshg. absol., equidem cupio (sc. reducere) et vix contineor (sc. quin reducam), Ter. Hec. 615.

    lateinisch-deutsches > contineo

  • 7 contineo

    con-tineo, tinuī, tentum, ēre (con u. teneo), I) zusammenhalten, 1) verbindend, a) fest aneinanderhaltend zusammenhalten, α) eig., v. Pers., fracturam manu, Cels. – v. Lebl., sutura, si nimis rara est, non continet (verst. vulnus), Cels. – im Passiv, contineri, zusammengehalten werden = zusammenhalten (intrans.), in sich festhalten (intrans.), cum agger altiore aquā contineri non posset, Caes.: quas membranas natura firmas fecit, ut continerentur (zusammenhielten = nicht auseinander gingen od. sich nicht verschöben), Cic. – so auch im Aktiv intrans., per hortum utroque commeatus continet, hängt zusammen, Plaut. Stich. 452 R. – β) übtr., zusammenhalten = im Bestehen (im Gange) erhalten, aufrecht erhalten, haec quae vitam continent omnem, Cic.: sed haec ipsa virtus amicitiam et gignit et continet, Cic.: nec enim ulla res vehementius rem publicam continet quam fides, Cic. (u. so im Passiv id hominum genus, a quo uno et summa res publica et illa provincia maxime continetur, Cic.): c. Romanis (den R.) militarem disciplinam, Liv.: hostium imminens metus disciplinam veterem continebat, Flor. – im Passiv, ut ceterae naturae suis seminibus gignuntur, augescunt, continentur, sic etc., Cic.: vis multā exercitatione continenda est, Quint.
    b) ungetrennt beieinander behaltend, zusammen-
    ————
    halten, zusammen- od. beieinander behalten, merces (Ggstz. partiri) Cic.: milites, Caes.: exercitum (Ggstz. in civitates dividere), Liv. 28, 2, 16 (versch. v. unten no. II, 3, b, β, αα [S. 1615] aus Cic. de imp. Pomp. 38): c. gregem voce (v. Kranichen), Plin.: maximos ferarum greges linea pennis distincta continet, Cic.: aqua in devexo fluit, in plano continetur et stagnat, Sen. – m. Advv. od. Praepp. (wo?), naves frumentumque ibi, Caes.: manipulos ad signa, Caes.: ceteros in armis, Liv.: legiones uno loco, Caes.
    c) übh. in Verbindung, in Zusammenhang bringend zusammenhalten, verbinden, α) eig.: quod oppidum Cenabum pons fluminis Ligeris continebat, mit dem jenseitigen Ufer verband, Caes. b. G. 7, 11, 6. – gew. im Passiv, omnium legionum hiberna milibus passuum centum continebantur, standen auf einer Strecke von 100000 Schr. miteinander in Verbindung, Caes.: eorum (portuum) coniunctione pars oppidi, quae appellatur Insula, mari disiuncta angusto, ponte rursus adiungitur et continetur, Cic. – m. cum u. Abl. od. mit inter se, zB. eadem magni refert primordia cum quibus contineantur, in Verbindung stehen, Lucr.: si mundus globosus est ob eamque causam omnes eius partes undique aequabiles ipsae per se atque inter se continentur etc., zusammenhängen, Cic. – β) übtr.: omnes artes, quae ad humanitatem pertinent, habent quoddam commune et quasi cogna-
    ————
    tione quādam inter se continentur, Cic.: alcis hospitio contineri, durch G. mit jmd. verbunden sein, Nep.: ut non beneficiis mutuis, sed communi odio, quod erga regem susceperant, contineri viderentur, Nep.
    2) umgebend, umschließend, a) zusammenhalten = umschlossen od. eingeschlossen halten, α) übh.: orbis extumus, arcens et continens ceteros, Cic.: ut (caro mollis) intestina non satis contineat, Cels.: vis caloris... hieme fit densior eamque ob causam calorem insitum in terris continet artius, Cic.: mundus, qui omnia complexu suo coërcet et continet, Cic.: Oceanus ponto quā continet orbem, Tibull. – im Passiv, contineri m. Abl. = v. einer Örtl. umschlossen-, eingeschlossen-, umgrenzt werden, eorum una pars continetur Garumnā flumine, Oceano, finibus Belgarum, Caes.: Gallia, quae saltu Pyrenaeo Alpibusque et monte Cebennā, fluminibus Rheno et Rhodano continetur, Suet.: qui vicus positus in valle altissimis montibus undique continetur, Caes.: ita angustis montibus (eng aneinander stoßenden Bergen) mare continebatur, ut etc., Caes.: mare ripis contentum insularum non longe distantibus, Mela. – β) hemmend, feindl. umschlossen halten, eingeschlossen halten, einschließen, gefangen halten, v. lebl. Subjj., quos vincula continuerant, non castra, Iustin. – v. Pers., beluas immanes saeptis, Cic.: ventos carcere (Ggstz. ventos emittere), Ov.: alqm vinculis Romae (Ggstz.
    ————
    solvere), Suet.: catulos per diem catenis (Ggstz. noctibus solvere), Col.: quam illum ut honorate sic secure continet! wie ehrenvoll u. wie sorglos hält er ihn gefangen! Vell.: claustris poenalibus contineri, Solin. 1, 124. – als milit. t. t., umlagernd, umstellend eingeschlossen halten, einschließen, Pompeium quam angustissime, Caes.: hostes proelio superatos, Caes.: equitatum Pompeianum ad Dyrrhachium, Caes.: contineri munitionibus, Caes.
    b) umschließend in sich enthalten, in sich tragen od. haben, in sich begreifen, m. in u. Abl. od. m. bl. Abl., α) v. Pers.: spes illa, quam in alvo continebat, unter dem Herzen trug (v. einer Schwangeren), Cic.: so auch cum praegnans hunc ipsum Dionysum alvo contineret, Cic. – übtr., odium in omnes bonos conceptum iam diu c., Cic.: c. a deo immissum dolorem, non a se conceptum, Cic. – omnium rerum, quae ad dicendum pertinent, fontes animo ac memoriā c., Cic. – β) v. Lebl.: linea, quae centum continet pedes, Quint.: quattuor aeterna genitalia mundus continet, Ov.: si membranae eum (umorem) continuerunt, Cels.: gelum, quod (umor) continet in se, Lucr.: ut omnia, quae alantur et crescant, contineant in se vim caloris, Cic.: calor, qui aquis continetur, im W. enthalten ist, Cic. – übtr., αα) übh., enthalten, umfassen, tales res, quales hic liber continet, Cic.: primus liber (historiarum) continet res gestas regum populi
    ————
    Romani, Nep.: nonus liber, quo missa ad Achillem legatio continetur, Quint.: litterae tuae partim laeta partim tristia continent, Plin. ep.: quod tabulae continent, Quint.: tabellae senatus consultum continentes, Val. Max.: liber secreta civilium sacrorum continens, Val. Max.: Idus Martiae magnum mendum continent, Cic.: simplex causa est, quae absolutam in se continet unam quaestionem, Cic. – und mit folg. Acc. u. Infin. od. indir. Fragesatz, tertia epistula continebat esse tibi redditam orationem pro Clario, Plin. ep.: tabulae, quibus centum talenta dedisse Thebanos continebatur, Quint.: quando ipsos loqui deceat, quartus liber continet, Quint. – im Passiv, is liber, quo acceptae et expensae summae continebantur, Val. Max.: earum ipsarum rerum, de quibus agimus, prima institutio et quasi disciplina illo libro continetur, Cic.: epistulae ei redduntur, quibus bellum Agidis in Graecia, bellum Alexandri in Italia continebatur, Iustin.: facinus, in quo omnia nefaria contineri mihi atque inesse (begriffen u. enthalten zu sein) videntur, Cic.: diei brevitas conviviis, noctis longitudo stupris et flagitiis continebatur, wurde ausgefüllt mit usw., Cic. – ββ) etw. wesentlich in sich enthalten, etw. wesentlich bedingen, das Wesen einer Sache ausmachen, der wesentliche Inbegriff-, der Hauptpunkt (die Hauptsache) sein von od. bei etw. (s. Kühner Cic. Tusc. 3, 58. Giese Cic. de div. 1, 117. Matthiä Cic. Rosc.
    ————
    Am. 34), quod rem continet, quae rem continent, das, worauf es ankommt, das Wesentliche, Cic.: quod maxime rem causamque continet, Cic.: quae maxime rem continerent erant, die etwa die Hauptpunkte waren, Liv.: quod hunc locum continet, de quo agimus, Cic.: videamus de summo bono, quod continet philosophiam, welches der Hauptpunkt der Ph. ist, Cic.: haec quae vitam continent omnem, wesentlich bedingen, Cic. – im Passiv contineri alqā re od. in alqa re = wesentlich in etw. enthalten-, in od. unter etw. begriffen sein, wesentlich in etw. bestehen, durch etw. wesentlich bedingt sein, das Wesen einer Sache ausmachen, auf etw. sich wesentlich stützen, um etw. sich wesentlich drehen, non enim venis et nervis et ossibus continentur (di), Cic.: vita corpore et spiritu continetur, Cic.: status rei publicae maxime iudicatis rebus continetur, Cic.: exemplis continetur Aesopi genus, Phaedr.: artis pars magna continetur imitatione, Quint.: quo more caerimonia continetur, Caes.: Romanum foedus, quo nostra omnia continentur, Liv.: dolus malus in simulatione continetur, Cic. – v. Pers., bei etw. wesentlich beteiligt sein, qui viri hoc sermone continentur, Cic. de or. 3, 9.
    II) behalten, 1) umfassend, umschließend halten, umfaßt halten, festhalten, a) im allg.: α) v. der Hand u. v. d. Pers., die mit der Hand umfaßt: acus ea veniat in sinistram, quam dextra continuit, Cels. –
    ————
    v. der Pers., c. dextram obambulantis, Suet.: alcis caput, Plaut. u. Cels.: alcis caput a posteriore parte (von hinten), Cels.: colem masculi sinistrā manu (bei einer Operation), Cels.: alqm (bei einer Operation), Cels., Auct. b. Afr. u. Curt.: u. so se continendum praebere, sich halten lassen, Curt. – β) v. Lebl., festhalten, in seiner Lage od. Stellung halten, quadratas regulas defigunt, quae lateres contineant, Caes.: naves minus commode copulis continebantur, Caes. – u. als mediz. t. t., ut (fascia) impositum medicamentum contineat, Cels.: nisi utrimque recti valentesque nervi collum contineant, Cels.: ferulae circumpositae ossa in sede sua contineant, Cels.
    b) Empfangenes bei sich festhalten, behalten, α) v. der Hand: expeditius manus rapiunt, quam continent, Curt. – u. v. der Pers., mit der Hand, difficile est continere, quod capere non possis, Curt. – β) v. Magen: alvus arcet et continet, quod recipit, Cic.: alvus alias cibos non transmittit, alias non continet, Plin.: u. ohne Objekt, stomachus non od. parum continet, Cels. – im Passiv, si cibus non continetur od. non contineri potest (verst. alvo), Cels. – u. im üblen Sinne, quia quod infusum est (das Klistier) alvo continetur, Cels. – v. der Pers., im Magen, onerati mero non continent cibum vino redundante, Sen. – γ) v. Gedächtnis: velox mihi memoria erat ad continenda, quae acceperam, Sen. rhet.: nec disci audiendo pos-
    ————
    sunt omnia nec memoriā contineri, Lact. – δ) v. andern Ggstdn.: mollis lana, quae umorem intus contineat, Cels.: lapides rotundi, qui et contineant umorem et transmittant, Plin.: ut scrobes quam maxime accipiant aquam contineantque, Plin.: arida continent odorem diutius, Plin.
    2) wo behalten = wo bleiben lassen, a) übh.: digitum ibi continere, donec etc., Cels.: aeger manus sub multa veste continere debet, Cels.: contineat sub lingua salem, donec liquescat, Plin.: semper manum intra pallium, Quint.: c. manus paenulis, Suet.: brachium veste, Quint.: aquam calidam ore, Cels.: oleum in ore, Plin. – übtr., jmd. in einer Tätigkeit, in einem Zustande bleiben lassen, in od. bei etw. erhalten, alqm in ea exercitatione, Cic.: se in suis perennibus studiis, Cic.: haud aequo animo se in secundo gradu, sich begnügen mit usw., Curt.: alqm in officio suo, Cornif. rhet.: Belgas in officio (Gehorsam), Caes.: civitates in amicitia, Hirt. b. G.: Galliam in pace, Hirt. b. G.: Hispanias in summa quiete, Vell.: alqm sub tutela sua, bevormunden, Sen. – u. als mediz. t. t., alqm in ieiunio, Cels.: quā ratione aeger continendus sit, wie zu halten, Cels.
    b) wo verweilen lassen, sich aufhalten lassen, sich aufzuhalten nötigen, wie unser behalten, innen halten u. bl. halten, milites sub pellibus, Caes.: pecudem sub tecto, Col.: aegrum lucido loco
    ————
    od. obscuro loco, Cels.: exercitum castris, Caes.: partem iuniorum domi, Liv.: alqm domi atque intra privatos parietes, Quint.: deos parietibus inclusos, Cic.: indignationes domi, verbergen, Liv. 1, 10, 1. – v. lebl. Subjj., rogo ut veniat, quia me recens adhuc luctus limine contineret, Plin. ep.: u. (im Bilde) neque privata domus parietibus continere voces coniurationis tuae potest, Cic.: si sui iuris finibus matronas contineret pudor, Liv. – bes. oft se continere u. Passiv contineri, sich halten, sich aufhalten, sich innen halten, se in lectulo, Cels.: se in villa, Val. Max.: se in Italia, Vell.: se intra coloniam suam, Sen. rhet.: sese intra silvas in occulto, sich in den W. verborgen halten, Caes.: se hoc colle, Caes.: se tectis od. se alvo (v. Bienen), Plin.: se vallo adversus validiorem hostem, Liv.: se portis muroque, Liv.: se suo loco (Stellung), Caes.: sese ad hoc tempus his sedibus, Caes.: se ruri, Ter.: se consulto domi, Cic.: u. (im Bilde) se suarum rerum finibus, Cic.: u. (m. Ang. wie?) si Poenus sub angulo Alpium quietus se contineat, sich ruhig verhalte, Liv. 29, 5, 9. – im Passiv, contineri intra suum limen, sich auf das Haus beschränken, Liv.: contineri tecto ac parietibus, Cic., tectis ac tenebris, Cic.: absol., acies ad solis occasum continentur, bleiben stehen, bleiben in ihrer Stellung, Caes. b. c. 1, 83, 3. – dah. prägn., α) alqm continere, jmd. innen halten = im Hause zu bleiben nötigen, frigi-
    ————
    dus agricolam si quando continet imber, Verg. georg. 1, 259. – u. so bes. nachaug. oft se continere, sich innen halten (Ggstz. progredi), gew. = zu Hause bleiben, Cels. u. Suet.; selten = sich im Lager halten, zB. Iustin. 42, 4, 8. – β) alqd continere, etw. innen behalten = nicht mitteilen, teils Geschriebenes nicht herausgeben, reliquos libros, Cic. ad Att. 13, 21, 4. – teils Gewußtes bei sich od. für sich behalten, verschwiegen halten (Ggstz. proferre), quae vera audivi taceo atque contineo optime, Ter.: petimus ab Antonio, ut ea, quae continet neque adhuc protulit, explicet nobis, Cic. – teils einen Affekt zurückhalten, unterdrücken, verbergen = nicht äußern, nicht laut werden lassen m. dopp. Acc., alqd (gaudium, dolorem) tacitum c. od. c. non posse, Liv. 30, 17, 5 u. 40, 3, 5. c) wo aufbewahrt halten, aufbewahren, lacus (est) lacuna magna, ubi aqua contineri potest, Varro LL.: c. murenas ingentes in piscina, Sen.: privatā custodiā (Obhut) contineri (v. Schriften), Cic.: ebenso Vestae custodiā contineri (v. Palladium), Cic.: gens Aegyptiorum, quae plurimorum saeculorum et eventorum memoriam litteris continet, Cic.
    3) innen halten, einhalten = anhalten, aufhalten, an sich halten, hemmen, deutsch auch bl. halten, a) eig.: α) Lebl.: aquam, Caes.: ora frenis spumantibus, Phaedr. – animam in dicendo, Cic.: spiritum, Cels.: spiritum diutius, Cels.: spiritum in natando, Plin.:
    ————
    gradum, Verg.: c. vocem, den Mund halten, Cic.: c. risum, Cic.: vix od. non c. lacrimas, Plaut. u. Aur. Vict.: non c. bilem, Sen. rhet.: diligentissime c. linguam, im Zaume halten, Cic.: so petulans non linguam, non manum continet, Sen.: unde manum iuventus metu deorum continuit? Hor. – β) leb. Wesen: suos continuit silentio (in St.), Liv.: artis frenis continet equos, Sen. poët. – v. leb. Subjj., an te tempestas continet? Plaut.: hos omnes flumina continebant, Caes.
    b) übtr.: α) jmd. aufhalten, abhalten, enthalten, m. ab u. Abl., suos a proelio, Caes.: omni ope milites ab seditione, Liv.: de omnibus rebus c. se ab assentiendo, Cic.: contineo me ab exemplis, Cic. – m. folg. ne od. (bei vorhergeh. Negation) m. quin od. quominus u. Konj., contineo igitur me, ne incognito assentiar, Cic.: ut contineant milites, ne studio pugnandi longius progrediantur, Caes.: nec contineri Macedones poterant, quin cursu quoque ad hostem contenderent, Curt.: ut vix ab amicis, quominus occideret eum, contineretur, Curt. – β) im Zaume-, in Schranken halten, αα) politisch od. militärisch im Zaume-, im Gehorsam (in der Treue) halten od. erhalten, in der Zucht halten (s. Fabri Liv. 22, 22, 11), reliquos Macedonas, Liv.: nauticos in navibus, Liv.: exercitum (v. Feldherrn), Cic. de imp. Pomp. 38 (versch. von Liv. 28, 2, 16 oben no. I, 1, b). – v. lebl. Subjj., severitas imperii eos continuit, Liv.:
    ————
    metum continuisse ad eam diem Hispanorum animos, Liv. – m. Abl. (durch), c. Asiam modico exercitu, Curt.: proprio bello Tiburtes, Liv.: Etruscos non tam armis, quam iudiciorum terrore, Liv.: c. aequitate animi plebem, durch Zufriedenheit im Gehorsam halten = zufrieden erhalten, Caes.: c. fide populares, durch Tr. im G. h. = in der Tr. erhalten, Curt.: quae pauca (oppida) magis metu quam fide continebantur, Liv. – bei vorhergeh. Negation m. folg. quin u. Konj., qui (Bituriges) unius legionis hibernis contineri (abgehalten werden) non poterant, quin bellum pararent, Hirt. b. G. 8, 2. § 2. – ββ) moralisch im Zaume halten, bezähmen, zügeln, mäßigen, u. refl. continere se od. Passiv contineri medial = an sich halten, sich mäßigen, sich beherrschen, omnes cupiditates, Cic.: appetitiones od. appetitus animi (Ggstz. remittere, freien Lauf lassen), Cic.: se, Cic.: insolentiam suam modeste, Cic.: u. (v. lebl. Subjj.) quosdam continet metus, Quint.: ut metu contineatur audacia, Cic. – m. in u. Abl., in Scaevola c. dicta, Cic.: c. se in aliqua libidine (Ggstz. se in aliqua libidine effundere), Cic.: im Passiv, in illa cupiditate contineri, sich mäßigen (Ggstz. flagrare amentiā, inflammatā ferri libidine), Cic. – m. ab u. Abl., temeritatem ab omni lapsu, Cic.: a praesenti supplicio tuo continuit populus Romanus se et repressit, Cic. – bei vorhergeh. Negation m. folg. quin u. Konj., te non po-
    ————
    tuisse continere iracundiam tuam, quin nobis de morte Caesaris obiceres, Brut. et Cass. in Cic. ep.: non continentes (verst. se), quin protinus adicerent, Vell.: non posse milites contineri, quin etc., Caes.: vix me contineo, quin involem in capillum, Ter.: male me, quin vera faterer, continui, male, quin, ut oportuit, oscula ferrem, Ov.: im Passiv, contineri, quin complectar, non queo, Plaut. – im Passiv im Zshg. absol., equidem cupio (sc. reducere) et vix contineor (sc. quin reducam), Ter. Hec. 615.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > contineo

  • 8 humile

    hŭmĭlis, e, adj. [humus; like chamalos from chamai, on the ground, i. e.], low, lowly, small, slight (class.; esp. freq. in the trop. signif.).
    I.
    Lit.:

    arbores et vites et ea quae sunt humiliora neque se tollere a terra altius possunt,

    Cic. Tusc. 5, 13, 37; cf.:

    turrim humilem parvamque fecerant,

    Caes. B. C. 2, 8, 1 sq.:

    humilior munitio,

    id. ib. 3, 63, 2:

    (naves) humiliores quam quibus in nostro mari uti consuevimus,

    id. B. G. 5, 1, 2:

    humiles habitare casas,

    Verg. E. 2, 29:

    domus,

    Hor. C. 3, 1, 22:

    postes,

    Ov. M. 8, 639:

    arcus,

    id. ib. 3, 30:

    arae,

    Val. Fl. 3, 426:

    virgas humilis mordere salicti,

    Juv. 11, 67:

    Forentum,

    low, situated in the plain, Hor. C. 3, 4, 16; so,

    Myconos,

    Ov. M. 7, 463:

    Italia,

    Verg. A. 3, 522:

    humillimo solo aqua diutissime immorata,

    Just. 2, 1 med.:

    avi similis, quae circum litora, circum Piscosos scopulos humilis volat aequora juxta,

    flies low, Verg. A. 4, 255; cf.:

    decisis humilis pennis,

    Hor. Ep. 2, 2, 50:

    potest ex deformi humilique corpusculo exire formosus animus ac magnus,

    small, diminutive, Sen. Ep. 66:

    brevi atque humili corpore homines,

    Gell. 19, 13, 3; Curt. 7, 4:

    humiles Cleonae,

    little, petty, Ov. M. 6, 417 (in Ptolem. polis ou megalê):

    Troja,

    id. ib. 15, 424:

    ipse humili designat moenia fossa,

    i. e. slight, shallow, Verg. A. 7, 157; so,

    fossa,

    Tac. A. 1, 61; cf.

    radix,

    Plin. Ep. 8, 20, 5.
    II.
    Trop.
    A.
    As respects rank, birth, fortune, worth, consideration, etc., low, base, mean, humble, obscure, poor, needy, insignificant (cf.:

    supplex, summissus, demissus, abjectus): ut si parentibus nati sint humilibus,

    Cic. Lael. 17, 90:

    humiles nati (shortly after: trivio conceptus et educatus stercore),

    Phaedr. 1, 27, 2: humiles et obscuri homines, Cic. Div. 1, 40, 88; id. Quint. 31, 95:

    humillimus homo de plebe,

    Liv. 3, 19, 9; cf.:

    humilis in plebe et ideo ignobilis puerpera,

    Plin. 7, 36, 36, § 121:

    ne latos fines parare studeant potentioresque humiliores possessionibus expellant,

    Caes. B. G. 6, 22, 3:

    humiliores, opp. opulentiores,

    Hirt. B. G. 8, 51 fin.:

    hos Suevi vectigales sibi fecerunt ac multo humiliores infirmioresque redegerunt,

    Caes. B. G. 4, 3 fin.: homines humiles, opp. amplissimi viri, Balb. et Opp. ap. Cic. Att. 9, 8, A, 1:

    satis superque humilis est, qui, etc.,

    Liv. 3, 53, 9:

    junge tuis humiles, ambitiose, manus,

    of the servants, Ov. A. A. 2, 254:

    civitas ignobilis atque humilis,

    Caes. B. G. 5, 28, 1:

    humilem sane relinquunt et minime generosum, ut ita dicam, ortum amicitiae,

    Cic. Lael. 9, 29:

    Viridomarus, quem Caesar ex humili loco ad summam dignitatem perduxerat,

    Caes. B. G. 7, 39, 1:

    qui cogitationes suas abjecerunt in rem tam humilem atque contemptam,

    Cic. Lael. 9, 32; cf.:

    nihil abjectum, nihil humile cogitant,

    id. Fin. 5, 20, 57:

    aut nulla aut humili aliqua arte praediti,

    id. Arch. 5, 10:

    humiles et sordidae curae,

    Plin. Ep. 1, 3, 3:

    rei pictor,

    Plin. 35, 10, 37, § 120 (dub.;

    Jan. floridissimus): humilis atque obsoletus vestitus,

    Nep. Ages. 8:

    agna,

    poor, humble, Hor. C. 2, 17, 32:

    fortuna,

    Juv. 6, 287:

    domus,

    id. 11, 171.—Hence, subst.: hŭmĭle, is, n., that which is humble or base, a low station:

    ex humili potens,

    Hor. C. 3, 30, 12:

    quales ex humili magna ad vestigia rerum extollit Fortuna,

    Juv. 3, 39.—

    Prov.: Humiles laborant ubi potentes dissident,

    Phaedr. 1, 30, 1.—
    2.
    Of low, mean language: iambus frequentissimus est in iis, quae demisso atque humili sermone dicuntur. Cic. Or. 58, 196:

    sermo,

    Hor. A. P. 229; cf.:

    neque humilem et abjectam orationem nec nimis altam et exaggeratam probat,

    Cic. Or. 57, 192:

    verbum,

    id. Brut. 79, 274:

    humilia et vulgaria verba,

    Quint. 10, 1, 9:

    translatio,

    id. 8, 6, 5:

    si quis sublimia humilibus misceat,

    id. 8, 3, 60:

    quae humilia circa res magnas, apta circa minores videntur,

    id. 8, 3, 18:

    humile et quotidianum sermonis genus,

    id. 11, 1, 6:

    of the author himself: Macer... humilis,

    i. e. commonplace, id. 10, 1, 87:

    nil parvum aut humili modo, Nil mortale loquar,

    Hor. C. 3, 25, 17.—
    B.
    Of mind or character, low, mean, base, abject:

    qui umquam apparitor tam humilis? tam abjectus?

    Cic. Phil. 2, 32, 82:

    ut ille tum humilis, ut demissus erat!

    id. Att. 2, 21, 3:

    humillimus assentator,

    Vell. 2, 83, 1:

    neque nos simus tam humiles, ut quae laudamus inutilia credamus,

    Quint. 11, 1, 13:

    privata deduci superbo Non humilis mulier triumpho,

    Hor. C. 1, 37, 32:

    succumbere doloribus eosque humili animo imbecilloque ferre miserum est,

    Cic. Fin. 1, 15, 49:

    animi,

    Lucr. 6, 52:

    si prece et obsecratione humili ac supplici utemur,

    Cic. Inv. 1, 16, 22; 1, 56 init.; cf.:

    fracto animo, atque humili aliquem supplicare,

    id. Planc. 20, 50:

    humillimae preces, Suet. Vit. Luc.: pavor,

    Verg. G. 1, 331; cf.

    metus,

    Val. Fl. 3, 394.—Hence, adv.: hŭmĭlĭter, low, deeply.
    1.
    Lit. (so post-Aug. and very rare):

    in loco clivoso humilius rami arborum servandisunt, in plano altius,

    Pall. 3, 13, 3:

    eadem facta claritate vel obscuritate facientium vel tolluntur altissime vel humillime deprimuntur,

    very deeply, Plin. Ep. 6, 24, 1. —
    2.
    Trop. (acc. to II. B.), basely, meanly, abjectly, humbly (class.):

    non est ausus elate et ample loqui, cum humiliter demisseque sentiret,

    Cic. Tusc. 5, 9, 24:

    aut servit humiliter, aut superbe dominatur,

    Liv. 24, 25, 8:

    servire alicui,

    id. 45, 32, 5:

    audacter territas, humiliter placas,

    Auct. Her. 4, 20, 28:

    animose paupertatem ferre, humiliter infamiam,

    Sen. Ep. 120 med.

    Lewis & Short latin dictionary > humile

  • 9 humilis

    hŭmĭlis, e, adj. [humus; like chamalos from chamai, on the ground, i. e.], low, lowly, small, slight (class.; esp. freq. in the trop. signif.).
    I.
    Lit.:

    arbores et vites et ea quae sunt humiliora neque se tollere a terra altius possunt,

    Cic. Tusc. 5, 13, 37; cf.:

    turrim humilem parvamque fecerant,

    Caes. B. C. 2, 8, 1 sq.:

    humilior munitio,

    id. ib. 3, 63, 2:

    (naves) humiliores quam quibus in nostro mari uti consuevimus,

    id. B. G. 5, 1, 2:

    humiles habitare casas,

    Verg. E. 2, 29:

    domus,

    Hor. C. 3, 1, 22:

    postes,

    Ov. M. 8, 639:

    arcus,

    id. ib. 3, 30:

    arae,

    Val. Fl. 3, 426:

    virgas humilis mordere salicti,

    Juv. 11, 67:

    Forentum,

    low, situated in the plain, Hor. C. 3, 4, 16; so,

    Myconos,

    Ov. M. 7, 463:

    Italia,

    Verg. A. 3, 522:

    humillimo solo aqua diutissime immorata,

    Just. 2, 1 med.:

    avi similis, quae circum litora, circum Piscosos scopulos humilis volat aequora juxta,

    flies low, Verg. A. 4, 255; cf.:

    decisis humilis pennis,

    Hor. Ep. 2, 2, 50:

    potest ex deformi humilique corpusculo exire formosus animus ac magnus,

    small, diminutive, Sen. Ep. 66:

    brevi atque humili corpore homines,

    Gell. 19, 13, 3; Curt. 7, 4:

    humiles Cleonae,

    little, petty, Ov. M. 6, 417 (in Ptolem. polis ou megalê):

    Troja,

    id. ib. 15, 424:

    ipse humili designat moenia fossa,

    i. e. slight, shallow, Verg. A. 7, 157; so,

    fossa,

    Tac. A. 1, 61; cf.

    radix,

    Plin. Ep. 8, 20, 5.
    II.
    Trop.
    A.
    As respects rank, birth, fortune, worth, consideration, etc., low, base, mean, humble, obscure, poor, needy, insignificant (cf.:

    supplex, summissus, demissus, abjectus): ut si parentibus nati sint humilibus,

    Cic. Lael. 17, 90:

    humiles nati (shortly after: trivio conceptus et educatus stercore),

    Phaedr. 1, 27, 2: humiles et obscuri homines, Cic. Div. 1, 40, 88; id. Quint. 31, 95:

    humillimus homo de plebe,

    Liv. 3, 19, 9; cf.:

    humilis in plebe et ideo ignobilis puerpera,

    Plin. 7, 36, 36, § 121:

    ne latos fines parare studeant potentioresque humiliores possessionibus expellant,

    Caes. B. G. 6, 22, 3:

    humiliores, opp. opulentiores,

    Hirt. B. G. 8, 51 fin.:

    hos Suevi vectigales sibi fecerunt ac multo humiliores infirmioresque redegerunt,

    Caes. B. G. 4, 3 fin.: homines humiles, opp. amplissimi viri, Balb. et Opp. ap. Cic. Att. 9, 8, A, 1:

    satis superque humilis est, qui, etc.,

    Liv. 3, 53, 9:

    junge tuis humiles, ambitiose, manus,

    of the servants, Ov. A. A. 2, 254:

    civitas ignobilis atque humilis,

    Caes. B. G. 5, 28, 1:

    humilem sane relinquunt et minime generosum, ut ita dicam, ortum amicitiae,

    Cic. Lael. 9, 29:

    Viridomarus, quem Caesar ex humili loco ad summam dignitatem perduxerat,

    Caes. B. G. 7, 39, 1:

    qui cogitationes suas abjecerunt in rem tam humilem atque contemptam,

    Cic. Lael. 9, 32; cf.:

    nihil abjectum, nihil humile cogitant,

    id. Fin. 5, 20, 57:

    aut nulla aut humili aliqua arte praediti,

    id. Arch. 5, 10:

    humiles et sordidae curae,

    Plin. Ep. 1, 3, 3:

    rei pictor,

    Plin. 35, 10, 37, § 120 (dub.;

    Jan. floridissimus): humilis atque obsoletus vestitus,

    Nep. Ages. 8:

    agna,

    poor, humble, Hor. C. 2, 17, 32:

    fortuna,

    Juv. 6, 287:

    domus,

    id. 11, 171.—Hence, subst.: hŭmĭle, is, n., that which is humble or base, a low station:

    ex humili potens,

    Hor. C. 3, 30, 12:

    quales ex humili magna ad vestigia rerum extollit Fortuna,

    Juv. 3, 39.—

    Prov.: Humiles laborant ubi potentes dissident,

    Phaedr. 1, 30, 1.—
    2.
    Of low, mean language: iambus frequentissimus est in iis, quae demisso atque humili sermone dicuntur. Cic. Or. 58, 196:

    sermo,

    Hor. A. P. 229; cf.:

    neque humilem et abjectam orationem nec nimis altam et exaggeratam probat,

    Cic. Or. 57, 192:

    verbum,

    id. Brut. 79, 274:

    humilia et vulgaria verba,

    Quint. 10, 1, 9:

    translatio,

    id. 8, 6, 5:

    si quis sublimia humilibus misceat,

    id. 8, 3, 60:

    quae humilia circa res magnas, apta circa minores videntur,

    id. 8, 3, 18:

    humile et quotidianum sermonis genus,

    id. 11, 1, 6:

    of the author himself: Macer... humilis,

    i. e. commonplace, id. 10, 1, 87:

    nil parvum aut humili modo, Nil mortale loquar,

    Hor. C. 3, 25, 17.—
    B.
    Of mind or character, low, mean, base, abject:

    qui umquam apparitor tam humilis? tam abjectus?

    Cic. Phil. 2, 32, 82:

    ut ille tum humilis, ut demissus erat!

    id. Att. 2, 21, 3:

    humillimus assentator,

    Vell. 2, 83, 1:

    neque nos simus tam humiles, ut quae laudamus inutilia credamus,

    Quint. 11, 1, 13:

    privata deduci superbo Non humilis mulier triumpho,

    Hor. C. 1, 37, 32:

    succumbere doloribus eosque humili animo imbecilloque ferre miserum est,

    Cic. Fin. 1, 15, 49:

    animi,

    Lucr. 6, 52:

    si prece et obsecratione humili ac supplici utemur,

    Cic. Inv. 1, 16, 22; 1, 56 init.; cf.:

    fracto animo, atque humili aliquem supplicare,

    id. Planc. 20, 50:

    humillimae preces, Suet. Vit. Luc.: pavor,

    Verg. G. 1, 331; cf.

    metus,

    Val. Fl. 3, 394.—Hence, adv.: hŭmĭlĭter, low, deeply.
    1.
    Lit. (so post-Aug. and very rare):

    in loco clivoso humilius rami arborum servandisunt, in plano altius,

    Pall. 3, 13, 3:

    eadem facta claritate vel obscuritate facientium vel tolluntur altissime vel humillime deprimuntur,

    very deeply, Plin. Ep. 6, 24, 1. —
    2.
    Trop. (acc. to II. B.), basely, meanly, abjectly, humbly (class.):

    non est ausus elate et ample loqui, cum humiliter demisseque sentiret,

    Cic. Tusc. 5, 9, 24:

    aut servit humiliter, aut superbe dominatur,

    Liv. 24, 25, 8:

    servire alicui,

    id. 45, 32, 5:

    audacter territas, humiliter placas,

    Auct. Her. 4, 20, 28:

    animose paupertatem ferre, humiliter infamiam,

    Sen. Ep. 120 med.

    Lewis & Short latin dictionary > humilis

  • 10 sei

    sī (orig. and ante-class. form seī), conj. [from a pronominal stem = Gr. he; Sanscr. sva-, self; cf. Corss. Ausspr. 1, 778; Curt. Gr. Etym. 396], a conditional particle, if.
    I.
    Prop.
    a.
    With indic.; so in gen., in conditions which are assumed to be true, with the verb in pres. or perf.; less freq. in imperf or pluperf.; and in conditions which may probably become true, with the verb in fut. or fut. perf. (Madv. Gram. § 332; Zumpt, Gram. § 517).
    (α).
    Pres.: SI IN IVS VOCAT, Fragm. XII. Tab. ap. Gell. 20, 1, 25, and ap. Porphyr. Hor. S. 1, 9, 65: SI MORBVS AEVITASVE VITIVM ESCIT... SI NOLET, etc., id. ap. Gell. l. l.: spero, si speres quicquam prodesse potis sunt, Enn. ap. Fest. p. 333 Müll. (Ann. v. 410 Vahl.):

    si vis, dabo tibi testes,

    Cic. Rep. 1, 37, 58:

    si voltis,

    id. ib. 1, 28, 44:

    si placet,

    id. ib. 2, 44, 71;

    1, 21, 34: si tuo commodo fleri potest,

    id. ib. 1, 9, 14:

    si studia Graecorum vos tanto opere delectant,

    id. ib. 1, 18, 30:

    si populus plurimum potest,

    id. ib. 3, 14, 23:

    si Massilienses per delectos cives summā justitiā reguntur, inest tamen, etc.,

    id. ib. 1, 27, 43; cf. id. Off. 3, 8, 35:

    quid est, Catilina, quod jam amplius exspectes, si nec privata domus continere voces conjurationis tuae potest? si illustrantur, si erumpunt omnia?

    id. Cat. 1, 3, 6:

    si pudor quaeritur, si probitas, si fides, Mancinus haec attulit,

    id. Rep. 3, 18, 28:

    Si quaerimus, cur, etc.,

    id. Brut. 95, 325. —Strengthened by modo:

    magnifica quidem res, si modo est ulla,

    Cic. Div. 1, 1, 1:

    deliget populus, si modo salvus esse vult, optimum quemque,

    id. Rep. 1, 34, 51:

    quae (virtus) est una, si modo est, maxime munifica,

    id. ib. 3, 8, 12; id. Tusc. 2, 4, 33; id. de Or. 2, 43, 182:

    si quisquam est facilis, hic est,

    id. Att. 14, 1, 2:

    si ulla res est, quam tibi me petente faciendam putes, haec ea sit,

    id. Q. Fr. 1, 2, 3, § 11:

    SI AGNATVS NEC ESCIT, GENTILIS FAMILIAM NANCITOR, Fragm. XII. Tab. in Collat. Leg. Mos. et Rom. 16, 4: quae (libertas), si aequa non est, ne libertas quidem est,

    Cic. Rep. 1, 31, 47; 1, 32, 49:

    id si minus intellegitur, ex dissensionibus percipi potest,

    id. Lael. 7, 23: BACANALIA SEI QVA SVNT, EXSTRAD QVAM SEI QVID IBEI SACRI EST... FACIATIS VTEI DISMOTA SIENT, S. C. de Bacch. fin.:

    dicito, si quid vis, non nocebo,

    Plaut. Am. 1, 1, 235:

    si qui sunt, qui philosophorum auctoritate moveantur,

    Cic. Rep. 1, 7, 12:

    si quid generis istiusmodi me delectat, pictura delectat,

    id. Fam. 7, 23, 3:

    si aliquid dandum est voluptati,

    id. Sen. 13, 44;

    four times repeated,

    id. ib. 11, 38.—So esp. after mirum est or miror, as expressing reality (= quod or cum; cf. Gr. ei):

    noli mirari, si hoc non impetras,

    Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29:

    ecquid mirum est, si tam ab amico animo pacem petit? Curt 4, 11, 4: miraris, si superbiam tuam ferre non possumus?

    id. 8, 7, 14.—

    With a negative conclusion, to denote that, although the condition is true, or is conceded, a certain inference does not follow: nec, si omne enuntiatum aut verum aut falsum est, sequitur ilico esse causas, etc.,

    Cic. Fat. 12, 28:

    nec. si non obstatur, propterea etiam permittitur,

    id. Phil. 13, 6, 19:

    si veniam meretur qui inprudens nocuit, non meretur praemium qui inprudens profuit,

    Quint. 5, 10, 73:

    nec ideo ignis minus urere potest, si in materiam incidit inviolabilem flammis,

    Sen. Ben. 5, 5, 1.—
    (β).
    Imperf.:

    ea si erant, magnas habebas omnibus, dis gratias,

    Plaut. As. 1, 2, 17; Cic. Rep. 1, 27, 43:

    si quis antea mirabatur, quid esset, quod, etc.,

    id. Sest. 1.—
    (γ).
    Perf.:

    SI MEMBRVM RVPIT NI CVM EO PACIT TALIO ESTO, Fragm. XII. Tab. ap. Fest. s. v. talio, p. 363 Müll.: si animum contulisti in istam rationem, etc.,

    Cic. Rep. 1, 23, 37:

    si Roma condita est secundo anno Olympiadis septimae, etc.,

    id. ib. 2, 10, 18:

    quos (tyrannos) si boni oppresserunt, recreatur civitas: sin audaces, fit illa factio,

    id. ib. 1, 44, 68; cf. id. ib. 1, 42, 65:

    si ita sensit, ut loquitur,

    id. ib. 3, 21, 32;

    1, 27, 43: si modo hoc in Lycurgi potestate potuit esse,

    id. ib. 2, 12, 24:

    si modo in philosophiā aliquid profecimus,

    id. Off. 3, 8, 37: si quis eorum [p. 1689] (servorum) sub centone crepuit, nullum mihi vitium facit, Cato ap. Fest. s. v. prohibere, p. 234 sq. Müll.:

    si quid sceleste fecit,

    Plaut. As. 2, 2, 27:

    si quam opinionem jam vestris mentibus comprehendistis, etc.,

    Cic. Clu. 2, 6:

    si quando regi justo vim populus attulit regnove eum spoliavit, etc.,

    id. Rep. 1, 42, 65; cf. id. ib. 1, 38, 59; id. Lael. 7, 24.—After mirum est or miror, to express a reality (cf. a, supra):

    minime mirum, si ista res adhuc nostrā linguā inlustrata non est,

    Cic. de Or. 2, 13, 55; id. Deiot. 4, 12:

    quid mirum, si haec invitus amisi?

    Tac. A. 12, 37:

    miraris, si eo tempore matrona dicere potuit, escende?

    Sen. Contr. 2, 13, 1:

    minime est mirandum, si vita ejus fuit secura,

    Nep. Cim. 4, 4.—Very often followed by certe, profecto, etc., to express a conclusion, as certain as the unquestionable assumption:

    quod si fuit in re publicā tempus ullum, cum, etc., tum profecto fuit,

    Cic. Brut. 2, 7:

    si quisquam fuit umquam remotus ab inani laude, ego profecto is sum,

    id. Fam. 15, 4, 13:

    etenim si nulla fuit umquam tam imbecillo mulier animo, quae, etc., certe nos, etc.,

    id. Fam. 5, 16, 6:

    si umquam in dicendo fuimus aliquid, tum profecto, etc.,

    id. Att. 4, 2, 2; id. Mil. 2, 4; 7, 19.—Esp. with a negative conclusion (v. a fin. supra, and cf. quia, etsi):

    non, si tibi ante profuit, semper proderit,

    Cic. Phil. 8, 4, 12:

    non, si Opimium defendisti, idcirco te isti bonum civem putabunt,

    id. de Or. 2, 40, 170:

    neque enim, si tuae res gestae ceterorum laudibus obscuritatem attulerunt, idcirco Pompeii memoriam amisimus,

    id. Deiot. 4, 12:

    nec, si capitis dolorem facit, inutilis hominibus sol est,

    Quint. 5, 10, 82.—
    (δ).
    Pluperf.: si improbum Cresphontem existimaveras, etc., Enn. ap. Auct. Her. 2, 24, 38:

    nec mirum, eos si orationes turbaverant,

    Liv. 32, 20, 2 (Trag. v. 156 Vahl.):

    si hoc ita fato datum erat, ut,

    Liv. 30, 30, 3.—So esp. in indef. clauses of repeated action:

    plausum si quis eorum aliquando acceperat, ne quid peccasset pertimescebat,

    whenever, Cic. Sest. 49, 105:

    si quando nostri navem religaverant, hostes succurrebant,

    Caes. B. C. 2, 6:

    si quando suis fortunis forte desperare coeperant,

    id. B. G. 3, 12.—
    (ε).
    Fut.: SI VOLET SVO VIVITO... SI VOLET PLVS DATO, Fragm. XII. Tab. ap. Gell. 20, 1, 45; cf.: si voles advortere animum, comiter monstrabitur, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 89 Müll. (Trag. v. 386 Vahl.); and:

    alte spectare si voles, etc.,

    Cic. Rep. 6, 23, 25:

    si jam eminebit foras,

    id. ib. 6, 26, 29:

    si me audietis,

    id. ib. 1, 19, 32:

    si mutuas non potero certum est sumam fenore,

    Plaut. As. 1, 3, 95:

    id persequar, si potero, subtilius,

    Cic. Rep. 2, 23, 42; cf. in the foll. z:

    nihil (offendet) si modo opus exstabit,

    id. ib. 5, 3, 5:

    si quid te volam, ubi eris?

    Plaut. As. 1, 1, 96: si quod aliud oikeion reperies, Cic. Att. 1, 10, 3.—
    (ζ).
    Fut. perf.: si te hic offendero, moriere, Enn. ap. Cic. Att. 7, 26, 1 (Trag. v. 301 Vahl.):

    si nostram rem publicam vobis et nascentem et crescentem ostendero,

    Cic. Rep. 2, 1, 3:

    tum magis assentiere, si ad majora pervenero,

    id. ib. 1, 40, 62:

    expediri quae restant vix poterunt, si hoc incohatum reliqueris,

    id. ib. 1, 35, 55;

    1, 24, 38: pergratum mihi feceris, si de amicitiā disputaris,

    id. Lael. 4, 16:

    accommodabo ad eam (rem publicam), si potuero, omnem illam orationem, etc.... quod si tenere et consequi potuero, etc.,

    id. Rep. 1, 46, 70; so,

    si potuero,

    id. ib. 2, 30, 53; id. Brut. 5, 21:

    si potuerit,

    id. Off. 3, 23, 89:

    si modo id exprimere Latine potuero,

    id. Rep. 1, 43, 66:

    si modo interpretari potuero,

    id. Leg. 2, 18, 45:

    si ne ei caput exoculassitis,

    Plaut. Rud. 3, 4, 26: si quid vos per laborem recte feceritis... Sed si quā per voluptatem nequiter feceritis, etc., Cato ap. Gell. 16, 1, 4:

    de iis te, si qui me forte locus admonuerit, commonebo,

    Cic. de Or. 3, 12, 47.—
    b.
    With subj.; so in gen. of conditions assumed in statement, but implied not to be actual; the verb in pres. (rarely perf.) implies that the condition is still possible; in the imperf. and pluperf., that it is known to be unreal (Madv. Gram. § 347 sqq.; Zumpt, Gram. § 524).
    (α).
    Pres.:

    si habeat aurum,

    Plaut. Bacch. 1, 1, 12:

    abire hinc nullo pacto possim, si velim,

    id. ib. 2, 2, 2; so,

    si velim,

    Cic. Rep. 3, 10, 17:

    cum ipsi auxilium ferre, si cupiant, non queant,

    id. ib. 1, 5, 9:

    si singulos numeremus,

    id. ib. 3, 4, 7: si jus suum populi teneant, id. ib. 1, 32, 48:

    si Scipionis desiderio me moveri negem,

    id. Lael. 3, 10:

    si ad verba rem deflectere velimus,

    id. Caecin. 18, 51:

    si quis varias gentes despicere possit, videat primum, etc.,

    id. Rep. 3, 9, 14.—In expressing a wish ( poet. for utinam), usu. with O:

    O si angulus ille accedat, qui, etc.,

    Hor. S. 2, 6, 8; 2, 6, 10:

    O mihi praeteritos referat si Juppiter annos,

    Verg. A. 8, 560;

    also alone: si nunc se nobis ille aureus arbore ramus Ostendat nemore in tanto!

    would that, yet if, if however, id. ib. 6, 187:

    si quā fata aspera rumpas, Tu Marcellus eris,

    id. ib. 6, 882; cf. b, infra.—
    (β).
    Imperf.:

    qui si unus omnia consequi posset, nihil opus esset pluribus, etc.,

    Cic. Rep. 1, 34, 52:

    quae descriptio si esset ignota vobis, explicaretur a me,

    id. ib. 2, 22, 39:

    si ullum probarem simplex rei publicae genus,

    id. ib. 2, 23, 43:

    quod non fecissent profecto, si nihil ad eos pertinere arbitrarentur,

    id. Lael. 4, 13; cf. id. Verr. 2, 5, 51, § 133; v. Zumpt, Gram. § 525: SEI QVES ESENT, QVEI SIBEI DEICERENT, S. C. de Bacch (twice). —Also with O, expressing a wish ( poet.):

    O si solitae quicquam virtutis adesset,

    Verg. A. 11, 415;

    and without O: si mihi, quae quondam fuerat... si nunc foret illa juventus,

    id. ib. 5, 398.—
    (γ).
    Perf.: SI INIVRIAM FAXIT ALTERI, VIGINTI QVINQVE AERIS POENAE SVNTO, Fragm. XII. Tabularum ap. Gell. 20, 1, 12: si jam data sit frux, Enn. ap. Prisc. p. 724 P. (Ann. v. 412 Vahl.):

    perii, si me aspexerit!

    Plaut. Am. 1, 1, 164:

    victus sum, si dixeris,

    id. ib. 1, 1, 272:

    Romani si casu intervenerint,

    Caes. B. G. 7, 20, Cic. Rep. 3, 5, 8.—
    (δ).
    Pluperf.:

    si aliter accidisset,

    Cic. Rep. 1, 4, 7:

    tum magis id diceres, si nuper in hortis Scipionis affuisses,

    id. Lael. 7, 25:

    mansisset eadem voluntas in eorum posteris, si regum similitudo permansisset,

    id. Rep. 1, 41, 64:

    si id fecisses,

    id. Phil. 2, 2, 3; 2, 15, 38; 2, 36, 90:

    si quis in caelum ascendisset, etc.,

    id. Lael. 23, 88:

    si aliquid de summā gravitate Pompeius remisisset,

    id. Phil. 13, 1, 2.—
    c.
    Ellipt.
    (α).
    With pron. indef:

    istae artes, si modo aliquid, valent, ut acuant ingenia,

    Cic. Rep. 1, 18, 30:

    aut nemo, aut, si quisquam, ille sapiens fuit,

    id. Lael. 2, 9; id. Or. 29, 103.—
    (β).
    In a negation, usu. si minus, si contra (= sin minus, sin aliter):

    plures haec tulit una civitas, si minus sapientes, at certe summā laude dignos,

    Cic. Rep. 3, 4, 7:

    educ tecum omnes tuos: si minus, quam plurimos,

    id. Cat. 1, 5, 10; id. de Or. 2, 16, 68, in this sense less freq. si non:

    utrum cetera nomina digesta habes an non? Si non... si etiam,

    id. Rosc. Com. 3, 9:

    si haec civitas est, civem esse me: si non, exsulem esse, etc.,

    id. Fam. 7, 3, 5; Plaut. Rud. 4, 3, 104 sq.; id. Ps. 3, 2, 87; id. Poen. 5, 2, 24; Hor. Ep. 1, 1, 66; 1, 6, 68; Liv. 28, 29, 4:

    hic venit in judicium, si nihil aliud, saltem ut, etc.,

    Cic. Verr. 2, 1, 58, § 152; so, si nihil aliud, Liv 22, 29; 30, 35; 45, 37 fin., Curt. 4, 6, 28:

    si aliud nihil,

    id. 2, 43.—
    (γ).
    With forte:

    intelleges esse nihil a me nisi orationis acerbitatem et, si forte, raro litterarum missarum indiligentiam reprehensam,

    perhaps, Cic. Q. Fr. 1, 2, 2, § 7; cf.:

    vereor, ne nihil sim tui, nisi supplosionem pedis imitatus et pauca quaedam verba et aliquem, si forte, motum,

    id. de Or. 3, 12, 47.—
    2.
    With quod, and if, but if, if however, if:

    quod si in philosophiā tantum interest... quid tandem in causis existimandum est?

    Cic. Or. 16, 51:

    quod si fuit in re publicā tempus ullum... tum profecto fuit,

    id. Brut. 2, 7:

    quod si exemeris ex rerum naturā benevolentiae conjunctionem, nec domus ulla nec urbs stare poterit,

    id. Lael. 7, 23; id. Rep. 3, 4, 7:

    quod si non hic tantus fructus ostenderetur et si ex his studiis delectatio sola peteretur: tamen, etc.,

    id. Arch. 7, 16; id. Cat. 2, 5, 10; id. Rosc. Com. 18, 54.—
    B.
    In partic.
    1.
    In subject or object-clauses, si with subj. sometimes takes the place of an inf.:

    apud Graecos opprobrio fuit adulescentibus, si amatores non haberent,

    Cic. Rep. 4, 3, 3: summa gloria constat ex tribus his;

    si diligit multitudo, si fidem habet, etc.,

    id. Off. 2, 9, 31:

    unam esse spem salutis docent, si eruptione factā extremum auxilium experirentur,

    Caes. B. G. 3, 5:

    illud ignoscere aequum erit, si... ne tuam quidem gloriam praeponam, etc.,

    Liv. 28, 41, 1; Nep. Ages. 4, 3: infinitum est, si singulos velim persequi. Sen. Q. N. 5, 17, 5; id. Tranq. 16, 2 (cf. si after mirum est, I. a. fin. supra).—
    2.
    In subst. clauses, to denote a doubtful assumption or future event (cf. quod):

    dixerunt, in eo verti puellae salutem, si postero die vindex injuriae ad tempus praesto esset,

    Liv. 3, 46:

    adjecerunt, Scipionem in eo positam habuisse spem pacis, si Hannibal et Mago ex Italiā non revocarentur,

    id. 30, 23; 35, 18.—
    3.
    Si with a relative takes the place of a relative clause, to express a class the existence or extent of which is doubtful: mortem proposuit, non eis solum qui illam rem gesserunt, sed eis etiam si qui non moleste tulerunt, i. e. if such there were, whether few or many, Cic. Phil. 13, 18, 39; id. Verr. 2, 1, 4, § 9:

    dixit errare, si qui in bello omnis secundos rerum proventus expectent,

    Caes. B. G. 7, 29:

    errat, si quis existimat facilem rem esse donare,

    Sen. Vit. Beat. 24, 1; Cic. Off. 2, 13, 44; Liv. 42, 31.—
    4.
    In syllogistic reasonings:

    si oportet velle sapere, dare operam philosophiae convenit. Oportet autem velle sapere, etc.,

    Cic. Inv. 1, 36, 65:

    si enim est verum, quod ita conectitur: si quis oriente Caniculā natus est, in mari non morietur, illud quoque verum est: si Fabius oriente Canicula natus est, Fabius in mari non morietur,

    id. Fat. 6, 12.—
    5.
    = etiamsi, with foll. tamen, even if, although, albeit (class.):

    quae si exsequi nequirem, tamen, etc.,

    Cic. Sen. 11, 38; cf.:

    quae si causa non esset, tamen, etc.,

    id. Mur. 4, 8; and:

    quae si dubia essent, tamen, etc.,

    Sall. J. 85, 48.—
    II.
    Transf., in dependent clauses expressing an interrogation or doubt, it is nearly = num, but forms a looser connection, if, whether, if perchance (class., but very rare in Cic.):

    ibo et visam huc ad eum, si forte est domi,

    Plaut. Bacch. 3, 5, 4; Ter. Eun. 3, 4, 7; id. Heaut. 1, 1, 118; cf. id. Phorm. 3, 3, 20:

    jam sciam, si quid titubatum est, ubi reliquias videro,

    Plaut. Men. 1, 2, 33; cf. id. Merc. 1, 2, 44:

    fatis incerta feror, si Juppiter unam Esse velit urbem,

    Verg. A. 4, 110; Plaut. Mil. 4, 8, 52:

    primum ab iis quaesivit, si aquam hominibus in totidem dies, quot frumentum imposuissent,

    Liv. 29, 25; 39, 50:

    id modo quaeritur, si (lex) majori parti et in summam prodest,

    id. 34, 3; cf. id. 40, 49 fin.:

    jam dudum exspecto, si tuom officium scias,

    Plaut. Poen. prol. 12:

    hanc (paludem) si nostri transirent, hostes exspectabant,

    Caes. B. G. 2, 9; id. B. C. 2, 34; cf.:

    Pompeius eadem spectans, si itinere impeditos deprehendere posset,

    id. ib. 3, 75:

    non recusavit quo minus vel extremo spiritu, si quam opem rei publicae ferre posset, experiretur,

    Cic. Phil. 9, 1, 2; cf. id. de Or. 2, 85, 398:

    statui expectandum esse si quid certius adferretur,

    id. Fam. 15, 1, 2:

    Philopoemen quaesivit si Lycortas incolumis evasisset,

    Liv. 39, 50:

    expertique simul, si tela artusque sequantur,

    Val. Fl. 5, 562:

    Helvetii nonnumquam interdiu, saepius noctu, si perrumpere possent, conati,

    Caes. B. G. 1, 8 fin.; cf.:

    temptata res est, si primo impetu capi Ardea posset,

    Liv. 1, 57.—
    B.
    With ellipsis of a verb or clause on which the condition depends (cf. I. c. supra): ei rei suam operam dat, si possiet illam invenire ( to see) whether he can, Plaut. Cist. 1, 3, 37:

    L. Minucium cum omni equitatu praemittit, si quid celeritate itineris proficere possit,

    to see, to try, Caes. B. G. 6, 29 fin.:

    circumfunduntur hostes, si quem aditum reperire possent,

    id. ib. 6, 37:

    fame et inopiā adductos clam ex castris exisse, si quid frumenti in agris reperire possent,

    id. ib. 7, 20, 10; cf. id. ib. 7, 55 fin.; 7, 89 fin.; id. B. C. 3, 8 fin.; 3, 56:

    pergit ad speluncam, si forte eo vestigia ferrent,

    Liv. 1, 7:

    saxa volvebant, si quā Possent tectam aciem perrumpere,

    Verg. A. 9, 512:

    ad Gonnum castra movet, si potiri oppido posset,

    Liv. 42, 67, 6: haud aspernatus Tullius, tamen, si vana adferantur, in aciem educit ( that he might be ready) if, etc., id. 1, 23, 6:

    milites in praesidio erant, si quo operā eorum opus esset,

    id. 27, 28, 5:

    alii offerunt se, si quo usus operae sit,

    id. 26, 9, 9: ille postea, si comitia sua non fierent, urbi minari, i. e. ( that he would attack it) if, etc., Cic. Att. 4, 3, 3:

    Carthaginiensibus in Hasdrubale ita, si is movisset Syphacem, spes omnis erat,

    Liv. 29, 35, 9; 5, 8, 9:

    consul aedem Fortunae vovit, si eo die hostis fudisset,

    id. 29, 36, 8: erat Athenis reo damnato, si fraus capitalis non esset, quasi [p. 1690] poenae aestimatio, Cic. de Or. 1, 54, 232: quattuor legiones Cornelio, si qui ex Etruriā novi motus nuntiarentur, relictae, to meet the case, that, to be ready, if, etc., Liv. 6, 22:

    is in armis tenuit militem, si opus foret auxilio,

    id. 5, 8:

    ut patricios indignatio, si cum his gerendus esset honos, deterreret,

    id. 4, 6, 10; 1, 40, 2; 24, 36.—
    B.
    Si... si, for sive... sive, whether... or:

    si deus si dea es,

    Cato, R. R. 139; cf.:

    hostiam si deo, si deae immolabant,

    Gell. 2, 28, 3.

    Lewis & Short latin dictionary > sei

  • 11 si

    sī (orig. and ante-class. form seī), conj. [from a pronominal stem = Gr. he; Sanscr. sva-, self; cf. Corss. Ausspr. 1, 778; Curt. Gr. Etym. 396], a conditional particle, if.
    I.
    Prop.
    a.
    With indic.; so in gen., in conditions which are assumed to be true, with the verb in pres. or perf.; less freq. in imperf or pluperf.; and in conditions which may probably become true, with the verb in fut. or fut. perf. (Madv. Gram. § 332; Zumpt, Gram. § 517).
    (α).
    Pres.: SI IN IVS VOCAT, Fragm. XII. Tab. ap. Gell. 20, 1, 25, and ap. Porphyr. Hor. S. 1, 9, 65: SI MORBVS AEVITASVE VITIVM ESCIT... SI NOLET, etc., id. ap. Gell. l. l.: spero, si speres quicquam prodesse potis sunt, Enn. ap. Fest. p. 333 Müll. (Ann. v. 410 Vahl.):

    si vis, dabo tibi testes,

    Cic. Rep. 1, 37, 58:

    si voltis,

    id. ib. 1, 28, 44:

    si placet,

    id. ib. 2, 44, 71;

    1, 21, 34: si tuo commodo fleri potest,

    id. ib. 1, 9, 14:

    si studia Graecorum vos tanto opere delectant,

    id. ib. 1, 18, 30:

    si populus plurimum potest,

    id. ib. 3, 14, 23:

    si Massilienses per delectos cives summā justitiā reguntur, inest tamen, etc.,

    id. ib. 1, 27, 43; cf. id. Off. 3, 8, 35:

    quid est, Catilina, quod jam amplius exspectes, si nec privata domus continere voces conjurationis tuae potest? si illustrantur, si erumpunt omnia?

    id. Cat. 1, 3, 6:

    si pudor quaeritur, si probitas, si fides, Mancinus haec attulit,

    id. Rep. 3, 18, 28:

    Si quaerimus, cur, etc.,

    id. Brut. 95, 325. —Strengthened by modo:

    magnifica quidem res, si modo est ulla,

    Cic. Div. 1, 1, 1:

    deliget populus, si modo salvus esse vult, optimum quemque,

    id. Rep. 1, 34, 51:

    quae (virtus) est una, si modo est, maxime munifica,

    id. ib. 3, 8, 12; id. Tusc. 2, 4, 33; id. de Or. 2, 43, 182:

    si quisquam est facilis, hic est,

    id. Att. 14, 1, 2:

    si ulla res est, quam tibi me petente faciendam putes, haec ea sit,

    id. Q. Fr. 1, 2, 3, § 11:

    SI AGNATVS NEC ESCIT, GENTILIS FAMILIAM NANCITOR, Fragm. XII. Tab. in Collat. Leg. Mos. et Rom. 16, 4: quae (libertas), si aequa non est, ne libertas quidem est,

    Cic. Rep. 1, 31, 47; 1, 32, 49:

    id si minus intellegitur, ex dissensionibus percipi potest,

    id. Lael. 7, 23: BACANALIA SEI QVA SVNT, EXSTRAD QVAM SEI QVID IBEI SACRI EST... FACIATIS VTEI DISMOTA SIENT, S. C. de Bacch. fin.:

    dicito, si quid vis, non nocebo,

    Plaut. Am. 1, 1, 235:

    si qui sunt, qui philosophorum auctoritate moveantur,

    Cic. Rep. 1, 7, 12:

    si quid generis istiusmodi me delectat, pictura delectat,

    id. Fam. 7, 23, 3:

    si aliquid dandum est voluptati,

    id. Sen. 13, 44;

    four times repeated,

    id. ib. 11, 38.—So esp. after mirum est or miror, as expressing reality (= quod or cum; cf. Gr. ei):

    noli mirari, si hoc non impetras,

    Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29:

    ecquid mirum est, si tam ab amico animo pacem petit? Curt 4, 11, 4: miraris, si superbiam tuam ferre non possumus?

    id. 8, 7, 14.—

    With a negative conclusion, to denote that, although the condition is true, or is conceded, a certain inference does not follow: nec, si omne enuntiatum aut verum aut falsum est, sequitur ilico esse causas, etc.,

    Cic. Fat. 12, 28:

    nec. si non obstatur, propterea etiam permittitur,

    id. Phil. 13, 6, 19:

    si veniam meretur qui inprudens nocuit, non meretur praemium qui inprudens profuit,

    Quint. 5, 10, 73:

    nec ideo ignis minus urere potest, si in materiam incidit inviolabilem flammis,

    Sen. Ben. 5, 5, 1.—
    (β).
    Imperf.:

    ea si erant, magnas habebas omnibus, dis gratias,

    Plaut. As. 1, 2, 17; Cic. Rep. 1, 27, 43:

    si quis antea mirabatur, quid esset, quod, etc.,

    id. Sest. 1.—
    (γ).
    Perf.:

    SI MEMBRVM RVPIT NI CVM EO PACIT TALIO ESTO, Fragm. XII. Tab. ap. Fest. s. v. talio, p. 363 Müll.: si animum contulisti in istam rationem, etc.,

    Cic. Rep. 1, 23, 37:

    si Roma condita est secundo anno Olympiadis septimae, etc.,

    id. ib. 2, 10, 18:

    quos (tyrannos) si boni oppresserunt, recreatur civitas: sin audaces, fit illa factio,

    id. ib. 1, 44, 68; cf. id. ib. 1, 42, 65:

    si ita sensit, ut loquitur,

    id. ib. 3, 21, 32;

    1, 27, 43: si modo hoc in Lycurgi potestate potuit esse,

    id. ib. 2, 12, 24:

    si modo in philosophiā aliquid profecimus,

    id. Off. 3, 8, 37: si quis eorum [p. 1689] (servorum) sub centone crepuit, nullum mihi vitium facit, Cato ap. Fest. s. v. prohibere, p. 234 sq. Müll.:

    si quid sceleste fecit,

    Plaut. As. 2, 2, 27:

    si quam opinionem jam vestris mentibus comprehendistis, etc.,

    Cic. Clu. 2, 6:

    si quando regi justo vim populus attulit regnove eum spoliavit, etc.,

    id. Rep. 1, 42, 65; cf. id. ib. 1, 38, 59; id. Lael. 7, 24.—After mirum est or miror, to express a reality (cf. a, supra):

    minime mirum, si ista res adhuc nostrā linguā inlustrata non est,

    Cic. de Or. 2, 13, 55; id. Deiot. 4, 12:

    quid mirum, si haec invitus amisi?

    Tac. A. 12, 37:

    miraris, si eo tempore matrona dicere potuit, escende?

    Sen. Contr. 2, 13, 1:

    minime est mirandum, si vita ejus fuit secura,

    Nep. Cim. 4, 4.—Very often followed by certe, profecto, etc., to express a conclusion, as certain as the unquestionable assumption:

    quod si fuit in re publicā tempus ullum, cum, etc., tum profecto fuit,

    Cic. Brut. 2, 7:

    si quisquam fuit umquam remotus ab inani laude, ego profecto is sum,

    id. Fam. 15, 4, 13:

    etenim si nulla fuit umquam tam imbecillo mulier animo, quae, etc., certe nos, etc.,

    id. Fam. 5, 16, 6:

    si umquam in dicendo fuimus aliquid, tum profecto, etc.,

    id. Att. 4, 2, 2; id. Mil. 2, 4; 7, 19.—Esp. with a negative conclusion (v. a fin. supra, and cf. quia, etsi):

    non, si tibi ante profuit, semper proderit,

    Cic. Phil. 8, 4, 12:

    non, si Opimium defendisti, idcirco te isti bonum civem putabunt,

    id. de Or. 2, 40, 170:

    neque enim, si tuae res gestae ceterorum laudibus obscuritatem attulerunt, idcirco Pompeii memoriam amisimus,

    id. Deiot. 4, 12:

    nec, si capitis dolorem facit, inutilis hominibus sol est,

    Quint. 5, 10, 82.—
    (δ).
    Pluperf.: si improbum Cresphontem existimaveras, etc., Enn. ap. Auct. Her. 2, 24, 38:

    nec mirum, eos si orationes turbaverant,

    Liv. 32, 20, 2 (Trag. v. 156 Vahl.):

    si hoc ita fato datum erat, ut,

    Liv. 30, 30, 3.—So esp. in indef. clauses of repeated action:

    plausum si quis eorum aliquando acceperat, ne quid peccasset pertimescebat,

    whenever, Cic. Sest. 49, 105:

    si quando nostri navem religaverant, hostes succurrebant,

    Caes. B. C. 2, 6:

    si quando suis fortunis forte desperare coeperant,

    id. B. G. 3, 12.—
    (ε).
    Fut.: SI VOLET SVO VIVITO... SI VOLET PLVS DATO, Fragm. XII. Tab. ap. Gell. 20, 1, 45; cf.: si voles advortere animum, comiter monstrabitur, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 89 Müll. (Trag. v. 386 Vahl.); and:

    alte spectare si voles, etc.,

    Cic. Rep. 6, 23, 25:

    si jam eminebit foras,

    id. ib. 6, 26, 29:

    si me audietis,

    id. ib. 1, 19, 32:

    si mutuas non potero certum est sumam fenore,

    Plaut. As. 1, 3, 95:

    id persequar, si potero, subtilius,

    Cic. Rep. 2, 23, 42; cf. in the foll. z:

    nihil (offendet) si modo opus exstabit,

    id. ib. 5, 3, 5:

    si quid te volam, ubi eris?

    Plaut. As. 1, 1, 96: si quod aliud oikeion reperies, Cic. Att. 1, 10, 3.—
    (ζ).
    Fut. perf.: si te hic offendero, moriere, Enn. ap. Cic. Att. 7, 26, 1 (Trag. v. 301 Vahl.):

    si nostram rem publicam vobis et nascentem et crescentem ostendero,

    Cic. Rep. 2, 1, 3:

    tum magis assentiere, si ad majora pervenero,

    id. ib. 1, 40, 62:

    expediri quae restant vix poterunt, si hoc incohatum reliqueris,

    id. ib. 1, 35, 55;

    1, 24, 38: pergratum mihi feceris, si de amicitiā disputaris,

    id. Lael. 4, 16:

    accommodabo ad eam (rem publicam), si potuero, omnem illam orationem, etc.... quod si tenere et consequi potuero, etc.,

    id. Rep. 1, 46, 70; so,

    si potuero,

    id. ib. 2, 30, 53; id. Brut. 5, 21:

    si potuerit,

    id. Off. 3, 23, 89:

    si modo id exprimere Latine potuero,

    id. Rep. 1, 43, 66:

    si modo interpretari potuero,

    id. Leg. 2, 18, 45:

    si ne ei caput exoculassitis,

    Plaut. Rud. 3, 4, 26: si quid vos per laborem recte feceritis... Sed si quā per voluptatem nequiter feceritis, etc., Cato ap. Gell. 16, 1, 4:

    de iis te, si qui me forte locus admonuerit, commonebo,

    Cic. de Or. 3, 12, 47.—
    b.
    With subj.; so in gen. of conditions assumed in statement, but implied not to be actual; the verb in pres. (rarely perf.) implies that the condition is still possible; in the imperf. and pluperf., that it is known to be unreal (Madv. Gram. § 347 sqq.; Zumpt, Gram. § 524).
    (α).
    Pres.:

    si habeat aurum,

    Plaut. Bacch. 1, 1, 12:

    abire hinc nullo pacto possim, si velim,

    id. ib. 2, 2, 2; so,

    si velim,

    Cic. Rep. 3, 10, 17:

    cum ipsi auxilium ferre, si cupiant, non queant,

    id. ib. 1, 5, 9:

    si singulos numeremus,

    id. ib. 3, 4, 7: si jus suum populi teneant, id. ib. 1, 32, 48:

    si Scipionis desiderio me moveri negem,

    id. Lael. 3, 10:

    si ad verba rem deflectere velimus,

    id. Caecin. 18, 51:

    si quis varias gentes despicere possit, videat primum, etc.,

    id. Rep. 3, 9, 14.—In expressing a wish ( poet. for utinam), usu. with O:

    O si angulus ille accedat, qui, etc.,

    Hor. S. 2, 6, 8; 2, 6, 10:

    O mihi praeteritos referat si Juppiter annos,

    Verg. A. 8, 560;

    also alone: si nunc se nobis ille aureus arbore ramus Ostendat nemore in tanto!

    would that, yet if, if however, id. ib. 6, 187:

    si quā fata aspera rumpas, Tu Marcellus eris,

    id. ib. 6, 882; cf. b, infra.—
    (β).
    Imperf.:

    qui si unus omnia consequi posset, nihil opus esset pluribus, etc.,

    Cic. Rep. 1, 34, 52:

    quae descriptio si esset ignota vobis, explicaretur a me,

    id. ib. 2, 22, 39:

    si ullum probarem simplex rei publicae genus,

    id. ib. 2, 23, 43:

    quod non fecissent profecto, si nihil ad eos pertinere arbitrarentur,

    id. Lael. 4, 13; cf. id. Verr. 2, 5, 51, § 133; v. Zumpt, Gram. § 525: SEI QVES ESENT, QVEI SIBEI DEICERENT, S. C. de Bacch (twice). —Also with O, expressing a wish ( poet.):

    O si solitae quicquam virtutis adesset,

    Verg. A. 11, 415;

    and without O: si mihi, quae quondam fuerat... si nunc foret illa juventus,

    id. ib. 5, 398.—
    (γ).
    Perf.: SI INIVRIAM FAXIT ALTERI, VIGINTI QVINQVE AERIS POENAE SVNTO, Fragm. XII. Tabularum ap. Gell. 20, 1, 12: si jam data sit frux, Enn. ap. Prisc. p. 724 P. (Ann. v. 412 Vahl.):

    perii, si me aspexerit!

    Plaut. Am. 1, 1, 164:

    victus sum, si dixeris,

    id. ib. 1, 1, 272:

    Romani si casu intervenerint,

    Caes. B. G. 7, 20, Cic. Rep. 3, 5, 8.—
    (δ).
    Pluperf.:

    si aliter accidisset,

    Cic. Rep. 1, 4, 7:

    tum magis id diceres, si nuper in hortis Scipionis affuisses,

    id. Lael. 7, 25:

    mansisset eadem voluntas in eorum posteris, si regum similitudo permansisset,

    id. Rep. 1, 41, 64:

    si id fecisses,

    id. Phil. 2, 2, 3; 2, 15, 38; 2, 36, 90:

    si quis in caelum ascendisset, etc.,

    id. Lael. 23, 88:

    si aliquid de summā gravitate Pompeius remisisset,

    id. Phil. 13, 1, 2.—
    c.
    Ellipt.
    (α).
    With pron. indef:

    istae artes, si modo aliquid, valent, ut acuant ingenia,

    Cic. Rep. 1, 18, 30:

    aut nemo, aut, si quisquam, ille sapiens fuit,

    id. Lael. 2, 9; id. Or. 29, 103.—
    (β).
    In a negation, usu. si minus, si contra (= sin minus, sin aliter):

    plures haec tulit una civitas, si minus sapientes, at certe summā laude dignos,

    Cic. Rep. 3, 4, 7:

    educ tecum omnes tuos: si minus, quam plurimos,

    id. Cat. 1, 5, 10; id. de Or. 2, 16, 68, in this sense less freq. si non:

    utrum cetera nomina digesta habes an non? Si non... si etiam,

    id. Rosc. Com. 3, 9:

    si haec civitas est, civem esse me: si non, exsulem esse, etc.,

    id. Fam. 7, 3, 5; Plaut. Rud. 4, 3, 104 sq.; id. Ps. 3, 2, 87; id. Poen. 5, 2, 24; Hor. Ep. 1, 1, 66; 1, 6, 68; Liv. 28, 29, 4:

    hic venit in judicium, si nihil aliud, saltem ut, etc.,

    Cic. Verr. 2, 1, 58, § 152; so, si nihil aliud, Liv 22, 29; 30, 35; 45, 37 fin., Curt. 4, 6, 28:

    si aliud nihil,

    id. 2, 43.—
    (γ).
    With forte:

    intelleges esse nihil a me nisi orationis acerbitatem et, si forte, raro litterarum missarum indiligentiam reprehensam,

    perhaps, Cic. Q. Fr. 1, 2, 2, § 7; cf.:

    vereor, ne nihil sim tui, nisi supplosionem pedis imitatus et pauca quaedam verba et aliquem, si forte, motum,

    id. de Or. 3, 12, 47.—
    2.
    With quod, and if, but if, if however, if:

    quod si in philosophiā tantum interest... quid tandem in causis existimandum est?

    Cic. Or. 16, 51:

    quod si fuit in re publicā tempus ullum... tum profecto fuit,

    id. Brut. 2, 7:

    quod si exemeris ex rerum naturā benevolentiae conjunctionem, nec domus ulla nec urbs stare poterit,

    id. Lael. 7, 23; id. Rep. 3, 4, 7:

    quod si non hic tantus fructus ostenderetur et si ex his studiis delectatio sola peteretur: tamen, etc.,

    id. Arch. 7, 16; id. Cat. 2, 5, 10; id. Rosc. Com. 18, 54.—
    B.
    In partic.
    1.
    In subject or object-clauses, si with subj. sometimes takes the place of an inf.:

    apud Graecos opprobrio fuit adulescentibus, si amatores non haberent,

    Cic. Rep. 4, 3, 3: summa gloria constat ex tribus his;

    si diligit multitudo, si fidem habet, etc.,

    id. Off. 2, 9, 31:

    unam esse spem salutis docent, si eruptione factā extremum auxilium experirentur,

    Caes. B. G. 3, 5:

    illud ignoscere aequum erit, si... ne tuam quidem gloriam praeponam, etc.,

    Liv. 28, 41, 1; Nep. Ages. 4, 3: infinitum est, si singulos velim persequi. Sen. Q. N. 5, 17, 5; id. Tranq. 16, 2 (cf. si after mirum est, I. a. fin. supra).—
    2.
    In subst. clauses, to denote a doubtful assumption or future event (cf. quod):

    dixerunt, in eo verti puellae salutem, si postero die vindex injuriae ad tempus praesto esset,

    Liv. 3, 46:

    adjecerunt, Scipionem in eo positam habuisse spem pacis, si Hannibal et Mago ex Italiā non revocarentur,

    id. 30, 23; 35, 18.—
    3.
    Si with a relative takes the place of a relative clause, to express a class the existence or extent of which is doubtful: mortem proposuit, non eis solum qui illam rem gesserunt, sed eis etiam si qui non moleste tulerunt, i. e. if such there were, whether few or many, Cic. Phil. 13, 18, 39; id. Verr. 2, 1, 4, § 9:

    dixit errare, si qui in bello omnis secundos rerum proventus expectent,

    Caes. B. G. 7, 29:

    errat, si quis existimat facilem rem esse donare,

    Sen. Vit. Beat. 24, 1; Cic. Off. 2, 13, 44; Liv. 42, 31.—
    4.
    In syllogistic reasonings:

    si oportet velle sapere, dare operam philosophiae convenit. Oportet autem velle sapere, etc.,

    Cic. Inv. 1, 36, 65:

    si enim est verum, quod ita conectitur: si quis oriente Caniculā natus est, in mari non morietur, illud quoque verum est: si Fabius oriente Canicula natus est, Fabius in mari non morietur,

    id. Fat. 6, 12.—
    5.
    = etiamsi, with foll. tamen, even if, although, albeit (class.):

    quae si exsequi nequirem, tamen, etc.,

    Cic. Sen. 11, 38; cf.:

    quae si causa non esset, tamen, etc.,

    id. Mur. 4, 8; and:

    quae si dubia essent, tamen, etc.,

    Sall. J. 85, 48.—
    II.
    Transf., in dependent clauses expressing an interrogation or doubt, it is nearly = num, but forms a looser connection, if, whether, if perchance (class., but very rare in Cic.):

    ibo et visam huc ad eum, si forte est domi,

    Plaut. Bacch. 3, 5, 4; Ter. Eun. 3, 4, 7; id. Heaut. 1, 1, 118; cf. id. Phorm. 3, 3, 20:

    jam sciam, si quid titubatum est, ubi reliquias videro,

    Plaut. Men. 1, 2, 33; cf. id. Merc. 1, 2, 44:

    fatis incerta feror, si Juppiter unam Esse velit urbem,

    Verg. A. 4, 110; Plaut. Mil. 4, 8, 52:

    primum ab iis quaesivit, si aquam hominibus in totidem dies, quot frumentum imposuissent,

    Liv. 29, 25; 39, 50:

    id modo quaeritur, si (lex) majori parti et in summam prodest,

    id. 34, 3; cf. id. 40, 49 fin.:

    jam dudum exspecto, si tuom officium scias,

    Plaut. Poen. prol. 12:

    hanc (paludem) si nostri transirent, hostes exspectabant,

    Caes. B. G. 2, 9; id. B. C. 2, 34; cf.:

    Pompeius eadem spectans, si itinere impeditos deprehendere posset,

    id. ib. 3, 75:

    non recusavit quo minus vel extremo spiritu, si quam opem rei publicae ferre posset, experiretur,

    Cic. Phil. 9, 1, 2; cf. id. de Or. 2, 85, 398:

    statui expectandum esse si quid certius adferretur,

    id. Fam. 15, 1, 2:

    Philopoemen quaesivit si Lycortas incolumis evasisset,

    Liv. 39, 50:

    expertique simul, si tela artusque sequantur,

    Val. Fl. 5, 562:

    Helvetii nonnumquam interdiu, saepius noctu, si perrumpere possent, conati,

    Caes. B. G. 1, 8 fin.; cf.:

    temptata res est, si primo impetu capi Ardea posset,

    Liv. 1, 57.—
    B.
    With ellipsis of a verb or clause on which the condition depends (cf. I. c. supra): ei rei suam operam dat, si possiet illam invenire ( to see) whether he can, Plaut. Cist. 1, 3, 37:

    L. Minucium cum omni equitatu praemittit, si quid celeritate itineris proficere possit,

    to see, to try, Caes. B. G. 6, 29 fin.:

    circumfunduntur hostes, si quem aditum reperire possent,

    id. ib. 6, 37:

    fame et inopiā adductos clam ex castris exisse, si quid frumenti in agris reperire possent,

    id. ib. 7, 20, 10; cf. id. ib. 7, 55 fin.; 7, 89 fin.; id. B. C. 3, 8 fin.; 3, 56:

    pergit ad speluncam, si forte eo vestigia ferrent,

    Liv. 1, 7:

    saxa volvebant, si quā Possent tectam aciem perrumpere,

    Verg. A. 9, 512:

    ad Gonnum castra movet, si potiri oppido posset,

    Liv. 42, 67, 6: haud aspernatus Tullius, tamen, si vana adferantur, in aciem educit ( that he might be ready) if, etc., id. 1, 23, 6:

    milites in praesidio erant, si quo operā eorum opus esset,

    id. 27, 28, 5:

    alii offerunt se, si quo usus operae sit,

    id. 26, 9, 9: ille postea, si comitia sua non fierent, urbi minari, i. e. ( that he would attack it) if, etc., Cic. Att. 4, 3, 3:

    Carthaginiensibus in Hasdrubale ita, si is movisset Syphacem, spes omnis erat,

    Liv. 29, 35, 9; 5, 8, 9:

    consul aedem Fortunae vovit, si eo die hostis fudisset,

    id. 29, 36, 8: erat Athenis reo damnato, si fraus capitalis non esset, quasi [p. 1690] poenae aestimatio, Cic. de Or. 1, 54, 232: quattuor legiones Cornelio, si qui ex Etruriā novi motus nuntiarentur, relictae, to meet the case, that, to be ready, if, etc., Liv. 6, 22:

    is in armis tenuit militem, si opus foret auxilio,

    id. 5, 8:

    ut patricios indignatio, si cum his gerendus esset honos, deterreret,

    id. 4, 6, 10; 1, 40, 2; 24, 36.—
    B.
    Si... si, for sive... sive, whether... or:

    si deus si dea es,

    Cato, R. R. 139; cf.:

    hostiam si deo, si deae immolabant,

    Gell. 2, 28, 3.

    Lewis & Short latin dictionary > si

  • 12 aedificium

    aedificium, ī, n. (aedifico), jedes Gebäude, aedificia publica privata, sacra profana, Cic.: exstruere aedificium in alieno, Cic. – im Ggstz. zum bewohnbaren Haus, aedes aedificiaque, Liv. – im Ggstz. zu einem Komplex von Wohnungen, vicis aedificiisque incensis, Caes. – im Ggstz. zum übrigen Grundstücke, cuius (domus) amoenitas non aedificio, sed silvā constabat, Nep.: im Ggstz. zum Palast, plebis aedificiis obseratis, patentibus atriis principum, Liv.

    lateinisch-deutsches > aedificium

  • 13 aedificium

    aedificium, ī, n. (aedifico), jedes Gebäude, aedificia publica privata, sacra profana, Cic.: exstruere aedificium in alieno, Cic. – im Ggstz. zum bewohnbaren Haus, aedes aedificiaque, Liv. – im Ggstz. zu einem Komplex von Wohnungen, vicis aedificiisque incensis, Caes. – im Ggstz. zum übrigen Grundstücke, cuius (domus) amoenitas non aedificio, sed silvā constabat, Nep.: im Ggstz. zum Palast, plebis aedificiis obseratis, patentibus atriis principum, Liv.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > aedificium

  • 14 deduco

    dē-dūco, xi, ctum ( imper.:

    deduc,

    Cic. Rep. 1, 21, 34;

    old form, deduce,

    Ter. Eun. 3, 3, 32), 3, v. a., to lead or bring away, to lead, fetch, bring or draw down (for syn. cf.: duco, comitor, prosequor, persequor, stipo, sequor, consequor—freq. and class.).
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.
    a.
    Not designating a limit:

    atomos de via,

    to turn from a straight course, Cic. Fat. 9, 18:

    eum concionari conantem de rostris,

    Caes. B. C. 3, 21, 3:

    pedes de lecto,

    Plaut. Curc. 2, 3, 82:

    suos clam ex agris,

    Caes. B. G. 4, 30 fin.; so,

    aliquem ex ultimis gentibus,

    Cic. Phil. 13, 13:

    lunam e curru,

    Tib. 1, 8, 21; cf.

    the foll.: summā vestem deduxit ab orā,

    Ov. M. 3, 480:

    cantando rigidas deducere montibus ornos,

    Verg. E. 6, 71: lunam caelo id. ib. 8, 69; cf.:

    lunam cursu,

    Ov. H. 6, 85:

    hunc caelo,

    id. F. 3, 317:

    dominam Ditis thalamo,

    Verg. A. 6, 397:

    tota carbasa malo,

    i. e. to spread, unfurl, by letting down, Ov. M. 11, 477; cf.

    the foll.: febres corpore,

    Hor. Ep. 1, 2, 48:

    inde boves,

    Ov. M. 6, 322:

    transfuga duci se ad consules jubet deductusque traditurum urbem promittit,

    Liv. 9, 24:

    Ubiis imperat, ut pecora deducant suaque omnia ex agris in oppida conferant,

    Caes. B. G. 6, 10, 2; cf. Liv. 21, 37: rivos, i. e. to clear out, cleanse ( = detergere, Macr. Sat. 3, 3; Col. 2, 22, 3), Verg. G. 1, 269 Heyne ad loc.; cf.:

    aqua Albana deducta ad utilitatem agri suburbani,

    conducted off, Cic. Div. 2, 32, 69, and v. the foll.:

    lunam,

    Prop. 1, 1, 19; cf.

    Jovem,

    the sun, Hor. Epod. 13, 2:

    crines pectine,

    to comb, Ov. M. 4, 311; cf.:

    caesariem barbae dextrā,

    id. ib. 15, 656:

    vela,

    id. ib. 3, 663:

    sive aliquis molli deducit candida gestu Brachia,

    moves, Prop. 2, 22 (3, 15), 5 (al. diducit); imitated by Stat. Silv. 3, 5, 66 (al. diducit) et saep.—
    b.
    Stating the limit:

    cito hunc deduc ad militem,

    Ter. Eun. 3, 3, 32:

    aliquem ad aliquem,

    id. ib. 4, 4, 10; Cic. Lael. 1; Caes. B. G. 7, 28 fin.; id. B. C. 1, 18, 3; Sall. J. 113 fin. et saep.:

    juvenem ad altos currus,

    Ov. M. 2, 106:

    suas vestes humero ad pectora,

    Ov. M. 6, 405; cf.:

    manum ad imum ventrem,

    Quint. 11, 3, 112 et saep.:

    impedimenta in proximum collem,

    Caes. B. G. 7, 68, 2:

    aquam in vias,

    Cato R. R. 155; Ov. M. 1, 582:

    aliquem in conspectum (Caesaris),

    Caes. B. C. 1, 22, 2:

    aliquem in arcem,

    Liv. 1, 18; id. 1, 58:

    aliquem in carcerem,

    Sall. C. 55:

    in arenam,

    Suet. Calig. 35: levis deducet pondere fratres, will bring down (the scale), Grat. Cyn. 292. —
    B.
    In partic.
    I.
    Milit. t. t., to draw off, lead off, withdraw troops from a place; to lead, conduct, bring to a place: praesidia de locis, Sisenna ap. Non. 289, 15; so with de, Plaut. Am. 1, 1, 60; Caes. B. G. 5, 51, 2; Cic. Att. 7, 14 al.:

    exercitum ex his regionibus,

    Caes. B. G. 1, 44, 19; so with ex, id. ib. 7, 87, 4 fin.; 7, 81 fin.; id. B. C. 1, 12, 3 al.:

    legionem ab opere,

    id. ib. 3, 69; so with ab, id. ib. 2, 26, 3; Liv. 34, 35 al.:

    deducta Orico legione,

    Caes. B. C. 3, 34:

    exercitum finibus Attali,

    Liv. 32, 27: deducto exercitu, Caes. B. G. 6, 43, 3; 7, 20, 11; id. B. C. 3, 39 al.; cf. Oud. ad Caes. B. G. 2, 33, 2:

    milites ad Ciceronem,

    Caes. B. G. 5, 27, 9:

    tres in arcem cohortes praesidio,

    id. B. C. 3, 19, 5:

    a Flacco inter ceteros, quos virtutis causa secum ex provincia ad triumphum deducebat, deductus sum,

    Liv. 42, 34:

    copias ex locis superioribus in campum deducit,

    Caes. B. C. 2, 40 fin.:

    legionibus in hiberna deductis,

    id. B. G. 2, 35, 3; so,

    in hiberna,

    Liv. 26, 20; 43, 9:

    in interiorem Galliam,

    Caes. B. G. 2, 2; cf.

    in Menapios,

    id. ib. 4, 22, 5:

    in proxima municipia,

    id. B. C. 1, 32:

    in hiberna in Sequanos,

    id. B. G. 1, 54, 2:

    in aciem,

    Liv. 3, 62:

    praesidia eo,

    Caes. B. C. 2, 18, 5:

    neque more militari vigiliae deducebantur,

    Sall. Jug. 44, 5; id. C. 59, 1. —
    2.
    Pub. law t. t., to lead forth, conduct a colony to a place:

    coloni, qui lege Julia Capuam deducti erant,

    Caes. B. C. 1, 14, 4; cf. Suet. Caes. 81:

    colonos in aliquem locum,

    id. ib. 28:

    coloniam in aliquem locum,

    Cic. Rep. 2, 3; 2, 4; Liv. 10, 1; 10, 13; 34, 45 (repeatedly); Suet. Tib. 4 al.:

    Aquileia colonia Latina eo anno in agro Gallorum est deducta,

    Liv. 40, 34; cf.:

    in colonia Capua deducti,

    Suet. Caes. 81:

    ut emantur agri a privatis, quo plebs publice deducatur,

    Cic. Agr. 2, 25; cf. id. ib. 2, 26;

    2, 34, 92: triumvir coloniis deducendis,

    Sall. J. 42; cf. Liv. 9, 46; 9, 28; Suet. Aug. 46 al.— Absol.:

    deductis olim et nobiscum per conubium sociatis, haec patria est,

    Tac. H. 4, 65. —
    3.
    Nautical t. t.
    a.
    To draw out a ship from the docks:

    ex navalibus eorum unam (navem) deducit,

    Caes. B. C. 2, 3, 2:

    deducunt socii naves,

    Verg. A. 3, 71.—Hence far more freq. meton., like the Gr. kathelkein, to draw down a ship from the stocks into the sea; to launch, Liv. 21, 17; 41, 9; Caes. B. G. 7, 60:

    neque multum abesse (naves) ab eo, quin paucis diebus deduci possent,

    id. ib. 5, 2, 2:

    naves,

    id. ib. 5, 23, 2:

    classem,

    Liv. 36, 41 al.:

    naves litore,

    Verg. A. 4, 398:

    carinas,

    Ov. M. 6, 144; 8, 104 et saep.—
    b.
    Rarely for subducere and the Gr. katagein, to draw a ship into port:

    onerarias naves in portum deducunt,

    Caes. B. C. 1, 36, 2:

    in portum,

    Petr. 101, 8.—
    4.
    Weavers' t. t., to draw out, spin out the thread, yarn:

    dextera tum leviter deducens fila, Catull. 64, 313: filum,

    Ov. M. 4, 36; id. Am. 1, 14, 7; id. H. 9, 77.—Hence, meton., to prepare a web, to weave:

    vetus in tela deducitur argumentum,

    is interwoven, represented in weaving, Ov. M. 6, 69.—
    5.
    t. t. of common life, to lead out, conduct, escort, accompany a person out of the house, as a mark of respect or for protection:

    haec ipsa sunt honorabilia... assurgi, deduci, reduci,

    Cic. de Sen. 18, 63:

    cum magna multitudo optimorum virorum et civium me de domo deduceret,

    id. Fam. 10, 12, 2; Suet. Aug. 29:

    ne deducendi sui causa populum de foro abduceret,

    Liv. 23, 23 fin.; cf. Tac. A. 3, 14:

    a quibus (sc. equitibus Rom.) si domus nostra celebratur, si interdum ad forum deducimur, etc.,

    Cic. Mur. 34.—
    b.
    Esp., to conduct a young man to a public teacher:

    dicam hunc a patre continuo ad me esse deductum,

    Cic. Cael. 4, 9; id. Lael. 1, 1; Tac. Dial. 34; Quint. 12, 11, 6; cf. ephebum in gymnasium, Petron. 85, 3.—
    c.
    Aliquam alicui, ad aliquem, to lead, conduct a bride (from her father's house) to her husband (cf. denubo):

    bona uxor si ea deducta est usquam cuiquam gentium,

    Plaut. Mil. 3, 1, 90; cf.

    Catull. 68, 143: virginem juveni marito,

    Tib. 3, 4, 31:

    uni nuptam, ad quem virgo deducta sit,

    Liv. 10, 23:

    nullo exemplo deductae in domum patrui fratris filiae,

    Tac. A. 12, 5; so,

    in domum,

    id. ib. 14, 63; so of the bridegroom himself, to take home the bride:

    domum in cubiculum,

    Ter. Ad. 4, 5, 60:

    uxorem domum,

    id. Hec. 1, 2, 60:

    quo primum virgo quaeque deducta est,

    Caes. B. G. 5, 14 fin.—Absol.:

    eas velut auspicibus nobilissimis populis deductas esse,

    Liv. 42, 12, 4; cf. Prop. 4 (5), 3, 13.—
    (β).
    In a dishonorable sense, to bring one a concubine, Plaut. Casin. 2, 8, 36; Cic. Verr. 2, 3, 34; Suet. Calig. 25; id. Caes. 50; id. Ner. 28; cf. also the foll., no. 7.—
    d.
    To lead about in a public procession, Suet. Tib. 17 fin.:

    invidens privata deduci superbo non humilis mulier triumpho,

    Hor. Od. 1, 37, 31:

    tensas,

    Suet. Aug. 43; id. Vesp. 5.—
    e.
    Hence, to drive out, expel = expellere: Arsinoen ex regno, Auct. B. [p. 527] Alex. 33:

    ex possessione,

    Liv. 34, 58, 6. —
    6.
    Jurid. t. t.
    a.
    Aliquem de fundo, to lead away a person from a disputed possession in the presence of witnesses (with or without force: the latter moribus, the former vi solida), in order to procure him the right of action (this was a symbolic procedure preparatory to an action): appellat Fabius, ut aut ipse Tullium deduceret aut ab eo deduceretur. Dicit deducturum se Tullius, etc., Cic. pro Tull. Fragm. § 20; id. Agr. 2, 26, 68;

    placuit Caecinae constituere, quo die in rem praesentem veniretur, et de fundo Caecina moribus deduceretur, etc.,

    id. Caecin. 7, 20.—
    b.
    To bring before a tribunal as a witness:

    multi boni ad hoc judicium deducti non sunt,

    Cic. Flac. 4, 9.—
    c.
    To bring to trial:

    lis ad forum deducta est,

    Phaedr. 3, 13, 3. —
    7.
    With the accessory idea of diminution, to withdraw, deduct, subtract, diminish:

    cibum,

    Ter. Eun. 2, 3, 23. And as a mercantile t. t.:

    addendo deducendoque videre, quae reliqui summa fiat,

    Cic. Off. 1, 18, 59:

    ut centum nummi deducerentur,

    id. Leg. 2, 21, 53; cf. Cato R. R. 144 sq.:

    de capite deducite, quod usuris pernumeratum est,

    Liv. 6, 15; cf. Suet. Caes. 42 et saep.—Hence in a double sense: Tertia deducta est (in allusion to the meaning, no. 5, c. b), Suet. Caes. 50; cf. the same account in Macr. S. 2, 2.
    II.
    Trop.
    A.
    In gen., to bring down, bring or lead away, withdraw, bring, lead: quare, si placet, deduc orationem tuam de coelo ad haec citeriora, Cic. Fragm. ap. Non. 85, 20, and 289, 9:

    licet enim contrahere universitatem generis humani, eamque gradatim ad pauciores, postremo deducere in singulos,

    id. N. D. 2, 65 fin.:

    aliquem de animi lenitate,

    id. Cat. 2, 13; cf.:

    aliquem de animi pravitate,

    Q. Cic. Pet. Cons. 10 fin.:

    aliquem de sententia,

    Cic. Brut. 25 fin.:

    aliquem de fide,

    id. Verr. 1, 9, 25 et saep.:

    perterritos a timore,

    id. N. D. 2, 59, 148:

    aliquem a tristitia, ab acerbitate,

    id. de Or. 2, 83 fin.:

    aliquem ab humanitate, a pietate, a religione,

    id. Verr. 2, 4, 6 (for which, shortly before, abducere):

    aliquem a vera accusatione,

    id. ib. 2, 1, 6 fin.; id. Fam. 1, 1, 2 et saep.:

    voluntates impellere quo velit, unde autem velit deducere,

    Cic. de Or. 1, 8, 30:

    mos unde deductus,

    derived, Hor. Od. 4, 4, 19; cf.:

    nomen ab Anco,

    Ov. F. 6, 803:

    quae tandem ea est disciplina, ad quam me deducas,

    Cic. Acad. 2, 36:

    aliquem ad fletum misericordiamque,

    id. de Or. 2, 45, 189:

    aliquem ad eam sententiam,

    Caes. B. G. 2, 10, 5; 6, 10, 2:

    rem ad arma,

    id. B. C. 1, 4 fin.; cf.:

    rem ad otium,

    id. ib. 1, 5 fin.:

    plura argumenta ad unum effectum,

    Quint. 9, 2, 103 et saep.:

    quam in fortunam quamque in amplitudinem deduxisset (Aeduos),

    Caes. B. G. 7, 54, 3; so,

    aliquem in eum casum,

    id. ib. 2, 31, 6:

    aliquem in periculum,

    id. ib. 7, 50, 4: Quint. 4, 2, 12; cf.:

    rem in summum periculum,

    Caes. B. G. 5, 31; id. B. C. 1, 19, 3:

    rem in controversiam,

    id. B. G. 7, 63, 5:

    aliquem in causam,

    Liv. 36, 5:

    in societatem belli,

    id. 36, 7 et saep.:

    huc jam deduxerat rem, ut, etc.,

    Caes. B. C. 1, 62; so,

    rem huc, ut, etc.,

    id. ib. 1, 86, 3:

    deduxisti totam hanc rem in duo genera solum causarum, caetera innumerabilia exercitationi reliquisti,

    have brought, reduced, Cic. de Or. 2, 17, 71; id. Cat. 2, 2, 4; cf.:

    rem in eum locum, ut, etc.,

    id. Fam. 16, 12:

    quem in locum,

    id. ib. 4, 2, 3:

    ergo huc universa causa deducitur, utrum, etc.,

    id. Rosc. Com. 12, 34:

    rerum divisio in duos articulos deducitur,

    Gai. Inst. 2, 2:

    audi, quo rem deducam,

    what I aim at, what I have in view, to what conclusion I will bring the matter, Hor. S. 1, 1, 15:

    Aeolium carmen ad Italos modos,

    transfer, transplant, id. Od. 3, 30, 14; cf.:

    in patriam deducere musas,

    Verg. G. 3, 10. —
    B.
    In partic.
    1.
    To mislead, seduce, entice, induce, bring one to an opinion (rare):

    adolescentibus et oratione magistratus et praemio deductis,

    Caes. B. G. 7, 37, 6; id. B. C. 1, 7, 1:

    sibi esse facile, Seuthen regem Thracum deducere, ut, etc.,

    Nep. Alcib. 8:

    aliquem vero,

    from the truth, Lucr. 1, 370.—
    2.
    To spin out a literary composition, like a thread, i. e. to elaborate, prepare, compose ( poet., and in post-Aug. prose):

    tenui deducta poëmata filo,

    Hor. Ep. 2, 1, 225:

    mille die versus,

    id. Sat. 2, 1, 4; Ov. Pont. 1, 5, 13:

    carmina,

    id. Tr. 1, 1, 39; cf. id. ib. 5, 1, 71: nihil expositum, Juv. 7, 54:

    commentarios,

    Quint. 3, 6, 59:

    oratio deducta atque circumlata,

    finely spun out, id. 4, 1, 60 al.:

    primaque ab origine mundi ad mea perpetuum deducite tempora carmen,

    Ov. M. 1, 3; cf. id. Tr. 2, 560; Hor. A. P. 129:

    opus,

    Manil. 1, 3. —
    3.
    (Another figure borrowed from spinning.) To make finer, thinner, weaker; to attenuate: vocem deducas oportet, ut mulieris videantur verba, Pompon. ap. Macr. Sat. 6, 4: "Odusseus" ad "Ulixem" deductus est, Quint. 1, 4, 16; cf. P. a. B.—
    4.
    To derive (of the origin of words):

    nomen Christianorum a Christo deducitur,

    Tert. adv. Marc. 4, 14;

    id. de Virg. vel. 5: diximus nomen religionis a vinculo pietatis esse deductum,

    Lact. 4, 28, 12; cf.:

    sed et Pharnacion (cognominatur) a Pharnace rege deductum,

    Plin. 25, 4, 14, § 33.—
    5.
    To remove, cure, of physical evils:

    brassica de capite omnia deducet et sanum faciet,

    Cato R. R. 157, 6:

    corpore febres, animo curas,

    Hor. Ep. 1, 2, 48; Cic. Fin. 5, 17, 47.—
    6.
    To bring down (late Lat.):

    deducis ad inferos,

    i. e. to death, Vulg. Tobiae, 13, 2; id. Gen. 42, 38; id. 1 Reg. 2, 6.—
    7.
    Law t. t., to withhold:

    cum in mancipanda proprietate (usus fructus) deducatur,

    Gai. Inst. 2, 33.—Hence,

    Lewis & Short latin dictionary > deduco

  • 15 publico

    pūblĭco, āvi, ātum, 1, v. a. [publicus].
    I.
    To make public property, to seize and adjudge to the public use, to confiscate (class.; cf.

    proscribo): regnum Jubae,

    Caes. B. C. 2, 25:

    bona Cingetorigis,

    id. B. G. 5, 54; 7, 43:

    privata,

    Cic. Agr. 2, 21, 57:

    bona,

    id. Cat. 4, 4, 8:

    Ptolemaeum,

    id. Dom. 8, 20:

    censeo publicandas eorum pecunias,

    Sall. C. 51, 43; Nep. Thras. 1, 5; Liv. 3, 58; 29, 19; Plin. Ep. 4, 11, 13:

    aurarias,

    Tac. A. 6, 19.—
    II.
    To show or tell to the people, to impart to the public, make public or common (freq. only in the post-Aug. period, not in Cic. or Cæs.; cf.

    vulgo): Aventinum,

    i. e. to open for building, Liv. 3, 31, 1:

    bibliothecas Graecas et Latinas,

    to furnish for the use of the public, throw open to the public, Suet. Caes. 44; Plin. 7, 30, 31, § 115; Suet. Aug. 43.—With se, to let one's self be heard in public, to come before the public, Suet. Ner. 21:

    oratiunculam,

    to publish, Plin. Ep. 5, 13, 1:

    epistulas,

    id. ib. 1, 1, 1:

    librum,

    id. ib. 1, 5, 2:

    libellos,

    Suet. Caes. 56; id. Aug. 43.—
    B.
    In partic.
    1.
    To make known, publish, reveal, disclose (very rare):

    reticenda,

    Just. 1, 7, 5; 2, 15, 17:

    dies fasti publicati,

    Plin. 33, 1, 6, § 17.—
    2.
    Corpus publicare, to expose one's self to common use, prostitute one's self, Plaut. Bacch. 4, 8, 22:

    publicata pudicitia,

    Tac. G. 19; Quint. 7, 9, 4.—
    3.
    To lay waste, destroy, make a ruin of:

    domus,

    Vulg. 1 Esdr. 6, 11; id. Dan. 2, 5.

    Lewis & Short latin dictionary > publico

См. также в других словарях:

  • REGIONES — non modo provinciarum, sed etiam urbium magnarum partes sunt. REGIONES URBIS ROMAE QUATUORDECIM EX PUBLIO VICTORE, SEXTO RUFO, ET ALIIS. 1. Porta Capena; inter Caeliomontanam ad ortum et Aventinum montem ad occasum ac inter Piscinam publicam et… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • Sacellaire — Le sacellaire (en grec sakkellarios) était un haut responsable financier de l administration byzantine, chargé à l origine de la gestion du sakkellion, la cassette impériale. Le mot grec est un emprunt du latin saccellarius, dérivé de saccellus,… …   Wikipédia en Français

  • RYSVICUM i. e. RYSWYK — RYSVICUM, i. e. RYSWYK pagus celebris, et peramoenus Hollandiae, suburbanus Hagae Comitum, Potentissimi, Augustissimi, Felicissini, Serenissimi VILHELMI III. Magnae Britanniae Regis, Castro sumptuosissimo, magnificentissimo nobilitatus; in cuius… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • Herd — 1. Allzu fetter Herd nicht lange währt. 2. Auf altem Herde brennt es leicht. Wer in ein eingerichtetes Hauswesen kommt, hat leicht wirthschaften. Böhm.: Na starém ohnisti snadno jest oheň rozdĕlati. (Čelakovsky, 165.) 3. Auf dem Herde des Reichen …   Deutsches Sprichwörter-Lexikon

  • ROMA — I. ROMA Latii in Italia urbs, de cuius origine et conditore diversa legimus apud auctores. Receptissima opinio est, a Romulo et Remo fratribus conditam fuisse, unde et nomen acceperit, an. primô septimae Olympiadis, teste Dionysiô Halicarnasseô,… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • Religion in ancient Rome — Ancient Roman religion Marcus Aurelius (head covered) sacrificing at the Temple of Jupiter …   Wikipedia

  • Dominikaner — Ordenswappen der Dominikaner Das Wappen mit dem Dominikanerkreuz …   Deutsch Wikipedia

  • Dominikanerorden — Ordenswappen der Dominikaner Der Orden der Dominikaner (Ordo fratrum Praedicatorum, abgekürzt OP), auch Predigerorden, wurde im frühen 13. Jahrhundert vom heiligen Dominikus gegründet. Inhaltsverzeichnis 1 Gründung und frühe Geschi …   Deutsch Wikipedia

  • Dominikanisch — Ordenswappen der Dominikaner Der Orden der Dominikaner (Ordo fratrum Praedicatorum, abgekürzt OP), auch Predigerorden, wurde im frühen 13. Jahrhundert vom heiligen Dominikus gegründet. Inhaltsverzeichnis 1 Gründung und frühe Geschi …   Deutsch Wikipedia

  • Ordo Praedicatorum — Ordenswappen der Dominikaner Der Orden der Dominikaner (Ordo fratrum Praedicatorum, abgekürzt OP), auch Predigerorden, wurde im frühen 13. Jahrhundert vom heiligen Dominikus gegründet. Inhaltsverzeichnis 1 Gründung und frühe Geschi …   Deutsch Wikipedia

  • Ordo Predicatorum — Ordenswappen der Dominikaner Der Orden der Dominikaner (Ordo fratrum Praedicatorum, abgekürzt OP), auch Predigerorden, wurde im frühen 13. Jahrhundert vom heiligen Dominikus gegründet. Inhaltsverzeichnis 1 Gründung und frühe Geschi …   Deutsch Wikipedia

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»